Кејнз, Фридман, Мандел и Македонија

Денеска сме сведоци на вруќа дебата за поголемо вклучување на државата во економијата како реакција на светската економска криза, не само во развиените економии туку и дома во Македонија. Следствено на трендот, минатата недела и нашата Влада се огласи со свој пакет од 10 мерки за спас вреден 300 милиони евра. Јас би издвоил 2 мерки кои навистина се добар поттик за дополнителна економска динамика и тоа: ослободувањето на компаниите од данок на добивка кога истата не се распределува во дивиденда и намалувањето на царините кај некои суровини и репроматеријали за потребите на индустријата. Интересно е да се напомене дека во САД, како епицентар на светската криза, вредноста на државната интервенција достигнува и до 7% од БДП, додека кај нас со овој пакет мерки, ако се верува на бројките, е нешто околу 5%. Иако, тешко е да се поверува дека сите фирми во државата ќе се определат да не земат дивиденда само за да ја искористат можноста согласно една од мерките, па така вредноста на оваа мерка сигурно ќе биде помала од 100 милиони евра, колку што беше најавено од страна на Владата. Но, откаде доаѓа таа филозофија на голема интервенција на државите во време на кризи? Одговорот се наоѓа во делото на само еден економист - Џон Мајнард Кејнз. Имено, иако веќе починат педесетина години, неговата дијагноза на рецесијата како економски циклус е основа за модерната макроекономија. Да повториме, Кејнз верува дека главната причина за намалување на економскиот обем е недоволната побарувачка за производи и услуги на пазарот. Така, кога се намалува побарувањето за добра, компаниите низ целата економија чувствуваат дека нивната продажба се намалува. Намалена продажба значи зголемена невработеност затоа што компаниите почнуваат да кратат на трошоците. Намалените профити и расходи за плати, понатака, дополнително влијаат на намалување на побарувачката. Сето ова води кон опасен врзан вртлог. Така, според теоријата на Кејнз, во ваков развој на настаните најдобар лек, или начин за блокада на овој негативен процес, е да се вклучи државата со некаква значајна нова политика-мерка. Во основа, економијата како таква, како што предава Министерот и Професор Трајко Славевски, може да се поддели на четири компоненти: потрошувачка, инвестиции, нето извоз, и државата како потрошувач. Значи, за да се одвитка клопчето наречено рецесија, некаков настан ќе треба да влијаае врз зголемување на побарувачката во една од овие компоненти. Тоа не е лесно, бидејќи во Македонија како и во целиот свет, постојат сериозни сили кои влијаат врз забавувањето на економскиот обем. За илустрација, ПОТРОШУВАЧКАТА на домашното население и бизнисите во Македонија, сега, но и во целата 2009 година влегува во една невообичаена забавена фаза. Банките во изминатиот месец станаа порестрикивни во однос на пласманот на секаков вид нови потрошувачки кредити. Фирмите го стегаат ременот и внесуваат мерки за замрзнување на платите и трошоците. Овој тренд се забележува особено во компаниите каде што има странски сопственици. Но, и самите граѓани веќе размислуваат да ги одложат своите трошоци за трајни добра надвор од потрошувачката кошница. Второ, ИНВЕСТИЦИИТЕ од странски фирми во Македонија дефинитивно ќе бидат забавени како резултат на глобалната неликвидност. Од друга страна, најавената Владина мерка за неоданочување на нераспределена добивка директно влијае врз оваа компонента во економијата. Тоа е добра мерка за поттик на домашните инвестиции и треба да остане како трајна. Иако, и во овој дел, на краток рок компаниите ќе решат да ги одложат своите проекти за некои подобри времиња а граѓаните има шанси да ги одложат своите инвестиции за решавање на станбеното прашање. Факт е дека една од мерките е контрапродуктивна од аспект на поттикнување на побарувачката согласно Кејнз, а тоа е двегодишното пролонгирање на данокот на камата на штедните влогови што директно влијае врз зголемување на штедењето наспротив инвестициите. Трето, ТРГОВСКИОТ ДЕФИЦИТ е дефинитивно во слободен пад. Оваа компонента е фактор што неможе да се очекува дека ќе влијае врз зголемување на побарувачката, воопшто, во економијата. Токму затоа, една од мерките на Владата, намалувањето на царината на увозни суровини, се труди да влијае врз трговската размена како една компонента на економијата. Крајно, ДРЖАВАТА како потрошувач дефинитивно ќе примени Кејнзијански методи за заголемување на побарувачката на добра и услуги преку својата најавена ставка во Буџетот за 2009 година од 480 милиони евра за капитални инвестиции на сметка на креирање на дефицит со задолжување. Во рамки на горенаведеното, дополнето со мерките на т.н. „саплај-сајдери” како на пример намалувањата на придонесите, преостанува уште и акција од страна на Народната Банка во текот на 2009 година со монетарни мерки да влијае врз зголемување на економската активност. На тој начин, ќе ги испробаме сите мерки што ни се располагање согласно модерната економска наука, и тоа во една година. Ако никогаш досега, тогаш во 2009 му е мајката.