Ивестирање на средствата на пензиските фондови - поглед од аспект на пензиските друштва

Тркалезна маса – Состојби и перспективи на системот на капитално финансирано пензиско осигурување Скопски Саем 05.11.2013 година, 13 ч Друштвата го носат товарот на одлуката за инвестирање на средствата на членовите во денешниот реформиран пензиски систем. Ризикот од Инвестирањето на некој начин е намален преку поставените рамки на законските ограничувања. Сепак, секое Друштво има товар да донесе најдобра можна одлука, најбитна одлука, и тоа не е колку пари ќе одат во таа и таа акција, или обврзница или фонд, од можните илјадници опции,туку, колку од средствата ќе се дистрибуираат на кои Класи на Инструменти: т.н. Asset allocation? Оваа одлука во услови на слободен пазар, членство во ЕУ, и сл. е најбитната одлука во процесот на инвестирање на средствата. Да цитирам легендарна научна статија од 1986 година напишана од Бринсон,Худ и Бибауер: ‘Детерминанти на резултатите на Портфолиата - Determinants of Portfolio Performance,’ каде што авторите носат заклучок: 93,6% од варијацијата на приносот на еден фонд зависи од миксот на Портфолиото! Во РМ, Алокацијата, или ПИТАТА е поделена на следните Групи инструменти: *состојба 31.10.2013 Изложеност на задолжителни пензиски фондови Изложеност - странство 21,03% Изложеност - обврзници дома 61,80% Изложеност - акции дома 3,24% Видливо е зголемувањето кај 2 групи: Државни обврзници, и Акции во странство, а намалувањето кај: Депозити. Денеска, за Пензиските друштва многу актуелно е прашањето: Колку од Питата на средствата на членот да се стават во Државни обврзници на РМ? На оваа тема имаме и мислење од Агенцијата, МАПАС, дека Друштвата треба да ја преиспитаат ризичноста на домашните државни хартии од вредност, во толкав износ и обем!? Колкав е ризикот? И колкав е идеалниот процент на алокација на средствата во оваа Група? Не е лесно да се одговори на ова прашање во денешниот реален свет. За илустрација, секаде во светот инвестирањето во обврзници во домицилната држава се зема како безризично. Нормален е тој т.н. HOME BIAS, или приклонетост, блага предрасуда кон домашното. И кога каматните стапки беа над 6%, без разлика што РМ како инструмент во светот на инвестирањето и ризиците не е дојдена до нивото на Инвестиционен Ранг, од BBB, одлуката не беше толку тешка. Дали сме безризични или не? До колкав опсег да одиме во процентуална изложеност на оваа група на инструменти е прашањето што ќе ни даде главоболки во следните неколку години! Мое мислење е дека во време кога каматните стапки на среднорочни Државни обврзници рапидно се приближуваат кон 4% Алокацијата е висока!, и дека треба да се спушти на ниво до 50% во следните години. Би го цитирал Џон Мајнард Кејнз: “Кога фактите се менуваат, го менувам мислењето”. Ние го менуваме мислењето. Задолжувањето на нашата држава веќе се движи кон прагот од 40% од БДП, кој е и некој природен параметар за црвено светло. Во исто време, очекуваме дека пазарите во странство ќе дозволат каматни стапки од над 5% на средни и долгорочни должнички инструменти и со тоа ќе се отвори простор за намалување на изложеноста кон оваа класа. Да потенцирам, ова прашање за мене е од најголема важност во периодот што доаѓа! И доста чувствително. Времето ќе покаже. I Има и втора одлука, или под-одлука а тоа е добро да се издебатира: Колку од средствата на пензиските фондови можат/треба да одат во странство? Чувствително е ова прашање, бидејќи доста е реално сценариото дека во 2018 година, на пример, половина од средствата, или половина милијарда евра, ќе бидат паркирани во странски хартии од вредност!? Не знаеме како ќе реагира НБРМ и МинФин на ова. Дали тогаш ќе имаме нова, уште поголема промена на можностите за носење на правилни одлуки за инвестирање? Трето, изложеност на Македонски акции и/или акции во странство. Македонската берза не е во нокдаун. Македонската берза е во Кома. Илустрација: График на движење на берзански индекси од светот. Цел свет оди надолу, но и нагоре. Ние, само надолу! Факт е дека домашните компании во просек имаат негативни резултати или немаат раст заклучно со 3 квартал во 2013 година. Но, моето мислење е дека Берзата не ја изразува, или не е предвесник на Економијата. Таа, за жал, работи по некои свои законитости. И крајно, не заработува на име и за сметка на нашите членови. Ликвидност мала, нонстоп проблеми, нема докапитализации, одговорност, итн... Дилемата што се исправува пред нас е: Дали Македонската берза само покажува кои се перспективите на македонскта економија, или Македонскта берза сама по себе не дозволува можност за реален принос со умерен ризик на денешните инвеститори? Примери: Макпетрол, Фершпед, Тетекс, Жито Вардар, ЗикПелагонија, Стопанска Битола, Скопски Пазар, итн.... Крајно, потребна е диверзификација во РМ: недвижнини и проекти во инфраструктурата.

Македонија ќе ја спаси збор со 4 букви

Минатата недела во Сингапур, градот-држава, се оддржа редовната годишна конференција за инвестирање на пазарите на капитал во организација на ЦФА Институт(CFA Institute). Бев еден од повеќе од 1500 делегати од целиот свет. Во интензивната дебата за состојбите и перспективите на денешниот финансиски свет, државниот врв на Сингапур на еден самоуверен начин не убедуваше дека Југоисточна Азија во следниот период од 10 години ќе продолжи со забрзаниот раст и развој и тоа меѓудругото ќе го должи на одлучноста на лидерите на АСЕАН земјите(10 земји во регионот без Кина, САД, и Австралија) да ги решаваат меѓусебните проблеми со цел обезбедување на подобар животен стандард на своите граѓани, а не да ги користат истите за дополнително да си ја зацврстат својата 'Мажино' линија. Југоисточна Азија денеска е најбрзо растечкиот економски регион во светот. Значителен број на луѓе во тој регион во период од неколку декади се поместени од работ на сиромаштијата до позиција на сериозна средна класа што е спремна да ги абсоробира сите благодети на денешниот модерен свет (свој дом, врвно образовние, заштеди, екстра приход за благ луксуз).
Таму, волшебната спирала на создавање на богатството врти нагоре.
Во таква консталација на работите, неминовно е човек да се запраша како сето тоа го прават тие луѓе? И одговорот според мене не е близината до Кина.

Прв пат одам во Азија и среќен сум што тоа го направив преку Сингапур. За споредба, Сингапур според стандард на живеење на жител е нешто под Швајцарија а нешто над САД. Но, се поклонуваме и ја симнуваме капата кога ќе се запознаеме со фактот дека Сингапур е самостојна држава само од 1965 година. Иако има многу разлики, сакам нашата Македонија да ја споредувам со најдобрите. Зарем ние не сме способни да направиме вистинска преродба? Со цел да влезам во срцето на успехот на Сингапур меѓу многубројните истражувања на лице место ја прочитав и биографијата на основачот и авторитарниот лидер Ли Куан Ју.

Сингапур направил фокус на стратегија за развој преку привлекување на странски инвестиции со ниски даноци, зацврствување на чувството за нација, благ патриотизам, мултиетничност, нулта корупција, врвно образование, ред и поредок. Ли Куан Ју воспоставил една многу едноставна мисија: "Сингапур мора да биде подобар од сите свои комшии." Мора да има чист воздух и околина, сплотен мулти-етнички живот без толеранција за гетоизација и сегрегација, средена инфраструктура, гостопримство, правна и фер држава, да се збори интернационалниот-Англиски јазик како мајчин, луѓето да се културни и да го почитуваат јавниот ред и мир, децата да учат од најдобрите и во обемни количини, лидерите да не се корумпирани... Развој на врвна инфраструктура(меѓу најдобра во светот), логистика преку најдобри услови за бродски и авионски транспорт(втор најголем транспортен центар во свет), финансиска оаза за регионот(Луксембург во Азија), туризам од светски рамки(трет најфреквентен конгресен центар во свет).  Сето горенаведено е реалност и е постигнато во еден систем со авторитарен акцент и благо намалување на демократските права на населението.

Сингапур како држава и стратегијата за развој на Сингапур влече многу паралели со Р. Македонија. Во 1965 година Сингапур била уништена економија и место со влошени меѓуетнички односи помеѓу мнозинското и муслиманското население. Дополнително, кога ќе ги прочитаме основните визии на Ли Куан Ју, неминовно е да го споредиме со оние на Никола Груевски. Во многу нешта се совпаѓаат.  Сепак, во голем дел реализацијата на терен се разликува. Кај нас, и покрај позитивните резултати во еден дел од формулата на Сингапур, работите стојат во место заради непостоечките цели во другиот дел. На пример, визијата за развој на Македонија никој од нашите лидери до ден денеска ја нема артикулирано на вистински начин пред нас-народот. Корупцијата е видна и фрапантна. Поделеноста на општеството по сите линии на наши и ваши е огромна. Чувството за ред и поредок, правна држава, е на минимум. Скопје и Македонија се дават во ѓубре и нечистотија. Модерната инфраструктура ја нема. Образованието е без основни услови за работа по модерни светски стандарди. Сингапур го држи одговорот за нашата татковина!

Крајно, Сингапур и земјите од АСЕАН регионот веруваат дека нивните разлики ги прават поблиски и решавањето на истите е единствен начин за подобар живот.  За нив големината на пазарот е основен параметар во равенката за зголемување на бруто домашниот производ. Затоа, тие велат дека имаат над илјада АСЕАН состаноци годишно на високо државно ниво, и кога имаат проблем се вртат кон волшебниот збор со 4 букви: ГОЛФ! Многу е полесно да се најде решение ако за тоа се има волја но и начин за да се скрши мразот, на пример преку игра на светски голф терен во нашиот Охрид.

Резултати од работењето на пензиските фондови

2012 година заврши со најдобар резултат на задолжителниот пензиски фонд од почетокот на пензиската реформата во 2006 год. до денеска, 7 годишен период, иако во текот на годината се проткајаа исклучителни негативни влијанија врз реформираниот пензиски систем со реперкусии на долг рок.

Здолжителниот пензиски фонд во текот на 2012 година оствари добивка од над 15 милиони евра за сметка и во име на членовите. За овој период, сметководствената единица на задолжителниот фонд (КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд-Скопје) како основно мерило за успехот на фондот порасна од 13,00000 на 01.01.2012 до износ од 130,697013 на 31.12.2012.  Целта на пензискиот фонд дефинирана во нашите акти е приносот на годишно ниво да биде за 2 процентни поени  поголем од просечната годишна инфлација. Тука повторно сме подобри од реперот. Инфлацијата во просек за последните 7 години изнесува %, додека приносот во просек на годишно ниво за последните 7 години изнесува %. Доброволниот пензиски фонд исто така оствари позитивен резултат.

Во контраст, добрата слика за реформираниот пензиски систем беше избледена со неочекуваната одлука на Министерството за финансии на почетокот на годината да спроведе законски измени со рестрикции во можностите за инвестирање на средствата на пензиските фондови. Имено, Министерството без дебата и нетранспарентно директно се вмеша во дизајнот на еден клучен дел од системот: принципот на диверзификација. Се забрани вложување во обврзниците на нашата држава во странство за да се добие директен инфлукс на свежи пари во економијата на краток рок, токму во текот на 2012 година. Тоа е избрзана акција со долгорочни негативни влијанија врз домашниот долг, пензискиот систем и пазарот на капитал. За среќа, реализацијата на оваа идеја во реалност се случи во поволен период од годината во месец август и септември и не доведе до огромни штети врз заштедите на членовите.

Во 2012 година домашната економија остана без раст, а индексот на Македонската берза беше еден од најслабите во светот и оствари негатива од -13%. Каматните стапки во домашната економија рапидно се намалија од 5,5% на почетокот на ниво од 4,75% за петгодишен државен долг на крајот од годината. Во исто време, пазарите на капитал во Европа и светот во втората половина на годината се стабилизираа и имаа квалитетен пораст. Најголем фактор за позитивниот принос на пензиските фондови со кои управува Друштвото е одлучноста на Европската централна банка(ЕЦБ), изразена преку нејзиниот претседател Марио Драги, да интервенира на пазарите на капитал во Европа. На конференција за инвестирање во Лондон на 26 јули, 2012 година за време на својот говор тој ќе изјави: "Within our mandate, the ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro. And believe me, it will be enough,". Пазарите го прифатија овој став на ЕЦБ како реален и со тоа голем дел од ризикот врз Европа беше психолошки елиминиран. Така, Германскиот берзански индекс-DAX, кој ја отсликува состојбата на германската извозна економија порасна за цели 30% во 2012 година. Како резултат на тој процес, речиси сите хартии од вредност во Европа и САД, без разлика дали се сопственички (акции) или должнички(обврзници), претрпеа зголемување на цената. Задолжителниот пензиски фонд со кој управува Друштвото во тој период имаше над 20% од активата инвестирано во странски акции. 

Резултатот и работењето на Друштвото во 2012 година директно го тестираше процесот на диверзифицирање на портфолиото на инвестиции на фондот во повеќе столбови на сигурност. Тестот е успешен. И покрај негативниот принос на домашните акции, и негативното влијание на законската интервенција врз приносот на македонските евро-обврзници, сепак резултатот е многу добар. На тој начин се потврдува како успешна нашата определба кон внимателно распределено портфолио на инвестиции во повеќе кошнички.  Како доброто вино, така и резултатот на пензискиот фонд се подготвува и крои на долг рок. Стратешки сакаме да ги искористиме можностите во рамки на законот и да ги вмешаме квалитетот на сигурноста на обврзниците со можноста за заработка преку вкупниот принос (дивиденда плус капитални добивки) на акциите. Веруваме во моќта на акциите, дома и во странство, како генератор на позитивен принос на долг рок со нужна доза на респект кон нашиот клиент и нејзината толеранција за ризик. Инвестирањето во акции го правиме на пасивен начин и според принципот на широка диверзификација и ниски трошоци. Тој начин на инвестирање е препорачан и од реномираните светски инвеститори со долгогодишно искуство како Ворен Бафет, Џак Богл, и Давид Свенсен. Земајќи ги сите околности и ограничувања во самиот систем и економијата овој пристап кон инвестирањето ќе донесе позитивен резултат на долг рок. Нашата задача останува да  бидеме лидер и да се стремиме со голем напор и паметна работа да им обезбедиме на Македонските граѓани повеќе пари за во пензија. Јас ви ветувам дека  тимот на КБ Прво безрезервно ќе продолжи да биде разумен, енергичен, пргав, непокорлив, и да ги бара сите разумни можности за да го зголемиме приносот на пензискиот фонд со превземање на прифатлив ризик преку светски докажани техники. 

Искрено, 

Јанко Тренкоски

Генерален директор на КБ Прво пензиско друштво АД Скопје.