Инвестирање на средствата на пензиските фондови

ТРКАЛЕЗНА МАСА ВО ОРГАНИЗАЦИЈА НА

АСОЦИЈАЦИЈА НА ДРУШТВА ЗА УПРАВУВАЊЕ СО ПРИВАТНИ ПЕНЗИСКИ ФОНДОВИ

Скопски Саем Конгресен центар/Дипломатик  сала 11.00-13.00 часот, 5.12.2012

ТЕМА: „СОСТОЈБИ И ПЕРСПЕКТИВИ НА РЕФОРМИРАНИОТ ПЕНЗИСКИ СИСТЕМ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА"

Инвестирање на средствата на пензиските фондови

Јанко Тренкоски – Генерален директор на КБ Прво Пензиско Друштво АД Скопје

I Дел – Големата слика

Денеска симболично одбележуваме 10 години од носењето на законите поврзани со реформата на пензискиот систем во Република Македонија. (1) Во тој контекст убаво е да се потсетиме зошто законодавецот се зафати со реформи? (2) И, зошто токму овој тип на реформа, позната како тростолбен пензиски систем? Тоа се стратешки работи. Во вториот дел на мојата дискусија ќе преминам на практични подточки.

Знаеме дека одговорот на првото прашање е стандарден речиси за секоја земја, а тоа е: зголемениот животен век на населението нанесува огромен удар врз солидарниот пензиски систем и тој како таков мора да се реорганизира за да имаме одржлива и фер износ на пензија за достоинствен живот. Дополнително, за разлика од развиените земји, имаме товар на низок стандард на живеење, мал сооднос помеѓу број на вработени наспроти број на пензионери, и сл.

Во контекст на мојата тема, а тоа е “Инвестирањето на средствата на пензиските фондови”, сметам дека одговорот на второто прашање, е од инзвонредно битен карактер. Имено, РМ во 2002 година со носење на ЗЗКФПО одлучи да се приклучи на еден мал број на земји кои навистина сакаа да внесат “реформа” во пензискиот систем. Да нагласам, станува збор за реформа што дури и една Америка(САД), не беше доволно спремна или можеби смела да ја спроведе, а да не кажам за Словенија, Србија, Чешка, и земјите од развиена Европа.

Во нашата реформа, според мене, кога станува збор за инвестирањето на средствата клучна е основната претпоставка, флоскула или како сакате: “капитално финансирано”. Што тоа значи?  Капитално финансирано?

Да одговорам: просто кажано, капиталот што најголем број од членовите на фондовите го вложуваат на редовна месечна основа треба да се размножува и на крај на работниот век да им даде достоинствена пензија, но и поголем дел од пензијата. Во пензиски жаргон: ако заменската стапка е 80% тогаш станува збор за речиси 2/3 од износот на пензијата-доаѓа од капитално финансираниот столб(вториот помал дел 1/3 доаѓа од првиот столб или 30% заменска стапка).

Ќе потенцирам дека зборот “размножи”, или “придонесите вложени на индивидуалната пензиска сметка се инвестираат и акумулираат заедно со остварениот принос”  е претпоставка! Колку добро се размножи? Што ако не?

Тука избирам повторно да се вратам на прашањето од почетокот на мојата дискусија(Зошто токму овој тип на систем?), и во тој дел има повторно клучна премиса, а тоа е: теоријата на Финансиите/Економијата, не учи дека постојат два несоборливи долгорочни принципи: (1) Акциите како класа на инструмент на долг рок носат поголем принос(богатство) од обврзниците, и (2) диверзификација на средствата, народски кажано ставање на јајцата во неколку кошнички, носи намален ризик и стабилен раст на парите, повторно на долг рок.

Дали вие, тука присутни, верувате во овие принципи? Дали јавноста верува во овие принципи? Дали законодавната и извршна власт верува во овие принципи, поврзани со пензиската реформа?

Одговорот треба да биде: ДА! Бидејќи тоа е основата на “капитално финансирано”.

Сепак, во интерес на отворање на дискусија за системот, сметам дека е од исклучителна важност за понатамошен развој на нашиот реформиран систем сите ние-активни учесници, да се навраќаме на ова клучно прашање. Дополнително, сакам да кажам дека денеска во светот на финансиите, од Харвард до Стенфорд, од Њу Јорк до Шангај, Токио, се води жолчна дебата дали оваа, сега и наша општо прифатена “Финансиската теорија” држи вода? Некој ќе каже дека “Светот се смени. Очекуваниот принос на акциите денеска, нема да биде таков како што бил во минатото! Акциите како класа на инструмент се мртви! Гледајте што се случи за изминатата декада! Диверзификацијата не функционираше во екот на кризата во 2008, кога беше најпотребна!...”

II Дел – Статистика и вложување на средствата

Факти:

-          Задолжителните пензиски фондови заклучно со 31.10.2012 имаат акумулирано 330 милиони евра(4,4% од БДП) за 318.801 членови

-          Доброволните имаат 2,8 милиони евра за 14.938 членови

-          Просечниот 3-годишен принос за задолжителните фондови е 6,30% со 31.10.2012

-          Просечен годишен принос од почетокот на постоење на задолжителните фондови до денеска е: 5%;

-          Доброволните фондови имаат просечен годишен принос од почетокот во 2009 до денеска: 5,7%;

-          Просечната годишна инфлација за периодот од 2006 година до денеска е: 3%

-          Реалниот годишен принос е 2%. Кај доброволните фондови е 3%.

За во иднина, сметам дека треба да прифатиме општ консензус во јавноста за очекуван иден годишен принос. Дали тоа ќе биде 2% над инфлација за задолжителните и 3% за доброволните фондови или нешто друго? Тоа мерење на успехот на инвестирањето со претходно одреден параметар ќе допринесе до поголема транспарентност и знаење за системот.

-          Во 2018 година, за 5 години, средствата на задолжителните пензиски фондови ќе достигнат 1 милијарда евра и ќе бидат приближно во износ од 10% од БДП.

Алокација по група на инструменти е следната:

-          Државни обврзници,

-          Депозити во банки,

-          Акции во странство(директно во акции или преку пасивни индексни инвестициски фондови) и

-          Акции дома.

Кој е најдобриот сооднос? Кој е нашиот профил на просечен член?

Согласно условите на пазарот процентот на алокација во овие групи на инструменти варира од 2006 до денеска. Во овој дел има вградени искуства кај пензиските друштва и истото ќе допринесе да се искористат научените грешки(пр. волатилност на домашни акции, постоење на пазарен балон во 2008, мала ликвидност, рејтингот А на држава не значи гаранција како што не учеше теоријата, намалување на каматни стапки, и сл.).

Инвестирањето на средствата е исклучително важен елемент во оценката за успешност на реформираниот систем. Нашиот систем во овој дел има повеќе специфичности.

Во реформираниот пензиски систем во РМ средствата се инвестираат на принцип на ДЦ(defined contribution)-дефинирана уплата од придонеси од страна на членовите, што по дефиниција значи дека ризикот од инвестирање на средствата целосно е на грб на членовите. Ова е многу моќна системска претпоставка, исто така. Замислете, приватните пензиски друштва се одговорни за инвестирање на средствата но не и за успехот на тоа инвестирање? Зошто? Зарем не треба да ги натераме да гарантираат со својот капитал дека ќе остварат одреден минимален гарантиран принос?

Моето мислење, иако признавам обоено, е дека системот е добар во овој дел. Погледнете ја Словенија, каде што има гарантиран минимален принос, и ќе видете дека во такво сценарио речиси и да нема принос. Јас, со капата на член на пензиски фонд, би ја избрал македонската солуција.

Следно, имаме огромен број на членови а само една опција или избор за алокација на средствата! Како да се усогласат потребите на толку многу луѓе со само еден избор? Воведувањето на мултифондови е можен одговор. 

Следно, пензиските фондови се едни од најактивните инвеститори на домашната берза. Само за илустрација, за 2012 година 10% од прометот со акции на Македонската берза го носат пензиските фондови. Дополнително, тој процент расте ако се вклучат и обврзниците.

Мое мислење е дека инвестирањето на пензиските фондови на домашната берза на хартии од вредност е реална за условите поставени во системот. Да не заборавиме дека најголемиот пад на приносот на пензиските фондови во 2008 година е директно поврзан со инвестирањето во домашни акции. Дали е потребно, како во Хрватска, да се зголемат лимитите во однос на максималниот процент на сопственост на фондот во една компанија од 10% со што активно ќе се вклучиме во надзорот на компаниите? Што станува со транспарентноста и одговорноста на менаџментот на компаниите кои котираат?

Следно, инвестирањето во државни обврзници или хартии од вредност издадени од Република Македонија е стандардна и нормална работа за сите пензиски фондови во светот. Но, прашање е кој е оптималниот износ во проценти, пр. 50% или 65%, во оваа класа на инструменти а во исто време да се задоволи принципот на диверзификација? Мое мислење е дека овој процент е добро да се држи до 50% на долг рок.

Следно, можноста за диверзификација. Пензиските фондови во состојбата денеска немаат инвестирано во следните класи на инструменти кои се возможни согласно законот:

-          корпоративни обврзници во РМ

-          локални обврзници (издадени од локална самоуправа)

-          корпоративни обврзници во странство

-          приватни фондови во РМ.

Зошто?

Дополнително, дали дојде време да се разговара за отворање на можноста за инвестирање на дел од средствата во инфраструктура, недвижнини, берзански стоки?

Пензиските друштва сакаат да ги инвестираат парите на членовите во профитабилни и сигурни нови развојни проекти во Р. Македонија! Се разбира битен е соодност на добивка и превземен ризик. Убеден сум дека во иднина пензиските фондови ќе инвестираат во Република Македонија и тоа во домашна инфраструктура, недвижности, докапитализација на компании кои котираат на Берза.

Да потсетам, за нешто повеќе од 5 години, во 2018 година, ќе има акумулирано над 1 милијарда евра во системот. Живееме во динамичен свет. Затоа, потребно е континуирано следење и прилагодување на дел од законската регулатива за условите на инвестирање на средствата на фондовите да соодветствуваат со реалната понуда на пазарот и потребите на членовите.

Да заклучам, инвестирањето на средствата на пензиските фондови е можеби најбитна алка во реформираниот пензиски систем. Досегашните приноси на пензиските фондови, и покрај кризата од 2008 година, се во опсег на очекуваното. Успехот не е гарантиран, но знаењето кое постои во системот, како и слухот за потребите за одредени прилагодувања на системот, кој е присутен кај сите страни-денеска присутни, допринесува да имаме позитивни очекувања за просечниот принос во иднина! Денеска живееме во време кога се случува рецесија кај нас и во светот(5 години од 7 г. постоење на системот сме во рецесија), но треба да се очекува дека ќе дојде нов економски циклус на експанзија. Таа експанзија на глобалната економија надополнета со зголемен раст на БДП на македонската економија (ефектот на реформи, зголемена продуктивност, иновативност) може да допринесе да добиеме исклучително добри резултати во иднина. 

Црното стана бело

Изминатиот викенд Министерот за Труд и Социјална Политика Спиро Ристовски објави дека “Предвремената продажба на евро обврзницата не доведе до намалување на вредноста на портфолијата на двата пензиски фонда. Напротив, евидентен е дополнителен принос на индивидуалните сметки на членовите на вториот пензиски фонд, односно членовите ќе имаат повеќе средства на личните индивидуални сметки”.

Ова е класично дело на изолирање на дел од фактите за користење во сопствен интерес без да се гледа целата слика. Крстете го пропаганда, манипулација, што и да е.

Проблемот на овие изјави е во тоа што кога ќе се земат сите работи заедно епизодата за продажбата на евро-обврзницата нанесе целосно нарушување на основните претпоставки на реформираниот пензиски систем, нарушување на принципите на слобода на избор и пазарната економија, и директни и реализирани загуби на идни добивки од денешни 2,5 милиони евра распределени, некому повеќе некому помалку, на повеќе од 300.000 членови на системот. Точка!

Крајно, црн хумор, ако оваа логика на Министерот функционира во реалноста, по дедукција тогаш и физичкото отстрелување на маса невработени лица во земјата би се водел како успешен чекор во борбата за намалување на невработеноста. 

Нејсе, како што црното не може да биде бело, така и загубата неможе да биде добивка.

Должничка папазјанија

Премиерот беше низ светот(САД) и по враќањето дома во неделата објави дека ќе го врати внатрешниот долг со нови задолжувања.
Браво. Како му текна? Брилијантен потег. Американците се добар учител за како можеш да се зајмиш и да профитираш.

Интересно е да се каже дека во изминатата година дена, како што ми посочи еден мој колега, може реално да се каже дека секој просечен член на приватните пензиски фондови и позајмил на Владата(Буџетот) ни помалку ни повеќе туку 500 евра. Тоа е ново нето задолжување во билансите на државата. Бројот на членови е околку 300.000, а износот на средства е 150 милиони евра. Повеќе од 2% од БДП!? Тој износ ќе расте до 225 милиони заклучно со крај на јануари 2013 година.

Оттука може да се изведе дека членовите на приватните пензиски фондови и зајмат пари на Владата, за таа да го врати долгот кон фирмите, за тие да продолжат да работат. Во ваква спирала на работите, нешто не држи вода.  Членовите на пензиските фондови дури и се жртвуваат за благосостојбата во "милата наша" бидејќи(по тивко виткање на нивната рака од страна на Владата), се откажуваат од заработки со 7% камата во странство за да ги вратат парите за својата пензија дома и да ги вложат во Државни обврзници со 5,5%.

Си велам, што би било ако и отидеш на жена ти, и да и кажеш: "Жено, јас бев низ светот изминатата недела, и ми стана јасно што е решение на нашиот проблем. Јас предлагам да се задолжиме дополнително и да тераме така." Мислам дека ќе добиеш бокс во фаца, во најмала рака.

Cavaet Emptor.

За подобро утре

- Направи тим на Обвинители (млади, етични, паметни, агресивни, амбициозни) со отворен мандат да ги разрешат сите коруптивни зделки
- Нулта-толеранција за криминал и корупција
- Ред и поредок
- Посебен третман за сите извозници
- Промоција на Субституција на увоз со субвенции (увоз на храна и енергија)
- Долгорочен договор со Албанците
- Приватизирај се повеќе од Државните Компании(Пошта, Телеком, Поштенска Банка)
- Покачи плати на луѓе во јавна администрација и високи функции
- Порект за департизација на јавна администрација
- Намалување на процедури и давачки
- Јако јавно здравство
- Администрација што служи(вадење на лични документи е под секоја чест)
- Дозвола за работа на ХТВ2, НОВА, РТЛ ХР, РТС1, Српски Пинк до момент кога ќе се направи јавен тендер за влегување на ПОП ТВ и/или РТЛ во МК
- Градење на железничка и патна инфраструктура
- Државен проект за изградба на нови Хидро-централи на период од 10 год.

Summer 2012

Presa di Finika, Finike-Turkey
Ljubljana-Slovenia
Bologna, Florence, Tuscany,Venice-Italy
Pag-Croatia
Zadar-Croatia
Belgrade-Serbia
Halkidiki-Greece
Soča, Bovec-Slovenia

Финансиска репресија revisited

Текстот е за Капитал-неделен бизнис магазин.

“Владата како таква е голема заблуда преку која секој граѓанин си замислува дека може да живее на сметка на сите останати” – Фредерик Бастиат, француски класичен филозоф.

На 23-ти јули, 2012 година е закажана пленарна седница на Собранието на Република Македонија за крајно гласање на Закон за измена на Законот за задолжително капитално финансирано пензиско осигурување. И покрај сите јасни пораки од стручната јавност, домашна и странска, и покрај очајничките крици на луѓе од индустријата, експертите, опозицијата, и некои упатени фактори во овој процес, сепак владејачката коалиција избра да оди до крај и да ја задржи штетната преодна одредба за присилно продавање на македонски евро-обврзници во рок до 15.01.2013 година.  Да бидеме јасни, одлуката за забрана на вложување на домашните пензиски фондови во македонски евро-обврзници на странски пазари е штетна, за државата и за штедачите. 

Има неколку силни причини. Прво, не смее да се дискриминира, а со тоа да му се нуди непазарни каматни стапки на домашниот инвеститор, во однос на странскиот. Второ, домашните пензиски фондови беа фактор кој дава стабилност и ликвидност на нашиот државен долг во странство,  а со тоа и индиректно привлекуваат повеќе странски инвеститори  кои за пониска цена ќе вложат во истиот тој долг. Трето, домашните пензиски фондови се бесплатни дефакто маркет-мејкери, т.е. партнери на државниот долг. Четврото, домашните пензиски штедачи преку инвестиции во овој тип на финансиски интрументи во екот на големата финансиска криза во 2009 и 2011 година заработуваа на сметка на странските исплашени штедачи кои продаваа пошто-пото.  Од друга страна, втората одлука во измена на горенаведениот Закон-за присилно продавање на вложувањата на македонските пензиски штедачи во македонската евро-обврзница со доспевање во декември 2015 година со рок до 15.01.2013 е повеќе од штетно. Тоа е финансиска репресија!

Министрите ја образложуваат одлука како неопходна за сигурност на државата, и дека токму тие пари се клучот за стабилност на тековната сметка. Велат дека денеска живееме во голема криза во Европа и дека секоја држава си го штити домашниот пазар со тоа што ги тера сите домашни инвеститори да ги задржат парите во земјата. Крајно, инсистираат дека е добро тие пари од сопствените граѓани-штедачи да бидат позајмени од страна на државата со ниски каматни стапки. 

Сепак, со овој потег, македонскиот долг во странство станува поскап, затоа што домашните пензиски фондови беа единствени активни купувачи и продавачи на државниот долг во странство. Таа улога на т.н. маркет-мејкер се брише. Затоа, денеска државата има голем проблем да се задолжи за 6% каматна стапка во странство, туку мора да плаќа многу повеќе. За илустрација, од денот пред неколку месеци кога се најави овој Закон, веднаш цената на македонскиот долг ослабе и каматата се зголеми. Ние како држава станавме поризични едноставно со ставање на овој предлог Закон на маса! Звучи чудно, парадоксално, но е чиста вистина. Зарем дојдовме до тоа дереџе за да го ризикуваме финансискиот рејтинг на Р. Македонија, да правиме и најмала загуба на приватните пензиски сметки на сите нас, за толку малку ефективни пари? За појасна слика на соодносот, Република Македонија добива над една милијарда и половина евра во трансфери од нашите граѓани во странство на годишно ниво.  Парите од евро-обврзницата се легитимна и законска инвестиција на граѓаните и без преодната одредба ќе дојдоа во Р. Македонија во 2015 година. За илустрација, денеска со измената на Законот нашите заштеди за пензија што носат пазарна каматна стапка од над 6%, не присилуваат да ги разрочиме со пенали и да ги префрлиме во заштеди дома што носат каматна стапка од нешто над 5% во име на стабилност на државата. Пеналите ги наплаќаат странските штедачи, и повисоката каматна стапка ќе ја заработуваат странските штедачи.

Крајно, реформираниот пензиски систем е нешто што сите ние сме го граделе во период од 15 години, со илјадници часови на дебати, пишани документи, анализи, учество на врвни експерти од дома и целиот свет, и со поддршка на сите парламентарни состави досега.  Денеска, за оваа одлука никој не беше информиран ниту пак консултиран надвор од затворениот круг на неколку луѓе на врвот на нашата држава. Промената на Законот е повеќе од сериозна, затоа што таа одлука го поткопува основниот темел на реформираниот пензиски систем-сигурноста на парите за пензија.  Се прашувам, каква Држава ние градиме? Градиме ли Држава? Во делот на пензиите, очигледно, треба добро и долго да се запрашаме.

Почивај во мир, најмила Мајко!

Невенка Тренкоска.
8.12.1943-1.7.2012
Мајка, баба, психолог. Голем човек.
Секогаш ќе бидеш во моето срце.

Твој Јане

Шчо напраифте?

Најновата вест е дека вчера на седница на Комисијата за труд и социјална политика, второ читање на предлог измени на Законот за задолжително пензиско осигурување, не се дадени амандмани за измена на таа несреќна одредба за продавање на македонските евро-обврзници со рок до 15.01.2013 година. Сега останува уште пратениците во Собранието да му дадат финален печат на овој штетен Закон. Станува збор за инвестиција од околку 70мил. евра на двата задолжителни пензиски фондови во долг на Р. Македонија во евра, која треба присилно и предвреме да се продаде за парите да дојдат во мајка Македонија. Власта ќе каже дека токму тие пари и се многу потребни на нашата држава и битни за финансиска стабилност!?


Што значи овој потег?
Забраната на инвестирање во МК евро-обврзници и принудната продажба на постоечките МК евро-обврзници е крајно непромислен потег на некој што е очаен и финансиски неписмен. Иако, Власта ќе каже дека овие пари се потребни за стабилизација на земјата и нејзините финансии во време на светска финансиска криза.
Сепак, со овој потег, Македонскиот долг во странство станува поскап, затоа што домашните пензиски фондови беа единствени активни купувачи и продавачи на државниот долг во странство. Таа улога на т.н. market-maker се брише. Затоа, денеска државата не е во можност да се задолжи ниту за 6,8% каматна стапка, туку мора да плаќа многу повеќе. За илустрација, од денот кога се најави овој Закон, веднаш цената на Македонскиот долг ослабе и каматата се зголеми. Ние како држава станавме поризични едноставно со ставање на овој предлог Закон на маса! Звучи чудно но е чиста вистина. Некој што не го разбира овој процес на меѓународниот пазар за капитал е способен да донесе ваква штетна и непромислена одлука за својата држава и својот народ(над 300.000 штедачи во пензискиот систем во Р.М.). Од друга страна, станува збор за 70 милиони евра. Зарем дојдовме до тоа дереџе за да го ризикуваме финансискиот рејтинг на Р. Македонија, на сите нас, за толку малку пари? Република Македонија добива над една милијарда евра во дознаки од нашите граѓани во странство. Па ако ти требаат пари, оди во дијаспората и моли за повеќе дознаки!?  Тие пари од евро-обврзницата се на граѓаните и ќе дојдоа во Р. Македонија во 2015 година. Зошто оваа владејачка гарнитура сака да ги земе денеска и да ги троши сега како да се нејзина сопственост?

Но, и во истовреме, овој потег значи директно намалување на идната пензија на секој член на вториот пензиски столб. Оваа загуба ќе дојде од намалената заработка на истите пари кои денеска владејачкото мнозинство одлучи да ги вложи во име на граѓаните во должнички хартии со пониска камата. За илустрација, граѓаните штедеа 70 милиони евра со просечна камата од 6,5% и денеска се носи Закон со кој им се вели да штедат по камата од 5,5%!? Тоа е за 30% помала заработка на една четвртина од парите на членовите во период од 3 години. Секој А кој ќарува? Е тоа е директен ќар на странските шпекуланти, штедачи и сл. Неверојатно! Некој што воопшто не  го почитува својот гласач-граѓанинот на Р.Македонија може да го направи ова.
А, што да кажам за 2014 или 2015-та, доколку Р.М. повторно одлучи да се задолжува преку скапи евро-обврзници? Тогаш, идните пензионири немо ќе гледаат како некои странци заработуваат на нивниот грб, без да можат да партиципираат како резултат на овој Закон.

Зошто го прават ова?
Им се може. Добиле на избори!?
Владата во својот концепт на владеење, во делот на финансиите, дефинитивно ја крши 20 годишната филозофија на трошење во рамки на можностите, и вели дека секоја година ќе троши повеќе отколку што има пари во Буџетот. Идејата е да се потикне економски раст и развој со позајмување на пари, кои што утре ќе треба некои други генерации да ги враќаат. Значи,  секоја година на Р.М. и се потребни нови пари преку нови кредити. Секоја држава своето задолжување го прави преку точно дефиниран процес на издавање на државни обврзници во точно одреден временски рок. Но, кај нас тоа не е така. Кај нас постои некоја филозофија на хаотично задолжување преку наоѓање на иновативни и герилски извори. Тоа беше симпатично до одредена мерка(долг од ММФ, Светска Банка, итн...), но сега веќе станува трагично. Така не се гради држава!
Единствен разумен одговор е дека Власта ја изгуби контролата врз чекмеџето. Влезена е во огромен затворен вртлог на трошење на пари и на долгови. Не се знае колку должи, а секој ден со секоја нова нарачка на нови проекти се задолжува повеќе и повеќе. Наликува на коцкарски менталитет.  Затоа, се посега на се како извор на нови пари што е во рамки на нејзината моќ без разлика дали е разумно или не. Се кријат зад настојувањето за ефтино задолжување? Но, и ефтиното задолжување има цена. "Нема бесплатен ручек" е основната лекција во Економијата. Очигледно е дека изворите на финансирање на Р. Македонија по нормални пазарни услови се потрошија. ММФ веќе не сака да дава пари затоа што поставува услов да дознае колку е внатрешно задолжена државата. Дојче Банка не сака да дава пари затоа што смета дека долгот на Р.Македонија е ризичен и бара повисока каматна стапка. Светска банка веќе даде пари. Кој ќе даде нови пари? Евро-обврзница на Р.Македонија во овој момент ќе биде со цена од над 8% каматна стапка. Тогаш, кој друг ако не народот. Народот треба да ја финансира оваа Преродба со своите пари од пензија и со лимитирана непазарна каматна стапка од 5,5%. Лудо!

Што ќе биде со реформираниот пензиски систем?
Е ова е прашање од милион долари! Никој од Власта нема одговор на ова прашање за сега.  Донесоа одлуки кои прават целосно изместување на дел од основни принципи на реформираниот пензиски систем(намалување на уплатите во фондот на членовите како процент од бруто плата, непредвидливо мешање во инвестиционите политики и одлуки). Така, еден мега-проект на реформирање на пензискиот систем, од 1998 година наваму, кој што го правеа дузина домашни и меѓународни експерти, неколку Влади по ред го туркаа со Закони и измени на Закони, Светски банки и ЕУ, и ги задира над 50% од сите вработени во државата, се детонира во темелите.
Каква држава градиме ние? Зарем само имињата на улиците, и спомениците, и кружните текови се вредност?

Демократијата како политички систем денеска во Македонија е дефинитивно дефинирана како упад на група на луѓе во нашата слобода. Слободата нема цена!

Пензиските фондови со рекордна уплата во државни долгорочни обврзници

Денеска во Утрински осамна текст во кој јас сум цитиран на едно место, со изјавата "Дури 90 отсто од учесниците на пазарот со краткорочни записи се банките, кои во нив го пласираат вишокот ликвидност, но тие сакаат побргу да им бидат вратени средствата. За разлика од нив, петгодишните обврзници никој не ги сака освен пензиските фондови".

Текстот на новинарот во реалност ја отсликува состојбата на пазарот на капитал во Р. Македонија, каде што на сметка на долгорочните штедачи присилно се прибираат средства со непазарна каматна стапка, во име на стабилност, просперитет, преродба, и сл.
Прашањето останува: Зошто на Дојче Банка се дава 6,83% каматна стапка за кредит од 5 години, а на домашните штедачи(над 300.000) им се нуди 5,5% за истиот период? Како го објаснуваат ова нашите водачи?

Само за илустрација, за два штедачи кои имаат само 1,3% разлика во каматни стапки како во овој случај на германски и македонски штедачи, за 5 години со вкаматување по иста стапка, ќарот е за 30% поголем кај штедачот со повисока каматна стапка.

Во исто време, на пример, денеска на пазарите за капитал Хрватските евро-обврзници со рочност од 5 години тргуваат над 6%, а се со помал ризик од Македонските обврзници.

Едноставно, нема пазарна логика за ставање на 5,5% каматна стапка на Македонски долг во јуни 2012 година! Како и секогаш, царот е гол, а штетата е многу поголема отколку што тие можат да ја претпостават.

Финансиска репресија Дел 2

Денеска дознаваме дека Владата ќе се зајми од Дојче Банка со само 75, наместо најавените 250 милиони евра. Што се случи? Каков договор всушност прави Министерот за финансии во име на граѓаните?

Мојата претпоставка е дека одговорот на овие прашања го знаат највеќе онолку бирократи колку што има прсти на раката. 

Ако може да се претпостави дека Дојче Банка сакала да даде кредит од 70 милиони евра по камата од 6,8% а останатиот дел од кредитот да го "синдицира", или со уличен жаргон да го понуди на други банки за разводнување на ризикот на повеќе инвеститори; тогаш доаѓаме до заклучокот дека останатите инвеститори процениле дека висината на каматата по која сакаат да и дадат пари на Р. Македонија треба да е повисока од претходно најавената. 

Зошто преку ноќ поскапеа парите што може нашата држава да ги позајми? Што се случи?

Министерот во вешто спакуван отчет го даде образложението дека ситуацијата на пазарите на капитал во светот драматично се влошила како последица на состојбата на финансиите на Шпанија, Италија и сл. 

Но, човек секогаш треба да гледа пошироко. 

Како светските инвеститори гледаат како се движи кредитниот ризик на одредена држава? 

Одговорот на ова прашање е едноставен: се приклучуваат на терминалите на Блумберг или Томсон Ројтерс и проверуваат како се движи кривата на приноси на државните обврзници. Така, ако внимателно се погледне кривата на приноси на македонските евро-обврзници на овие терминали забележуваме пораст на ризикот, т.е. зголемување на каматата, од месец април па наваму. 

Реално, ситуацијата на пазарите во Шпанија и Италија дефинитивно има удел во овој тренд. Но, не треба да се заборави дека токму во месец април Владата усвои контраверзен предлог Закон за измена на начинот на инвестирање на средставата на пензиските фондови во странство. Со овој предлог дефакто Владата ги натера домашните пензиски фондови да почнат да размислуваат да продаваат од својата залиха на македонски евро-обврзници. Така, може да се шпекулира дека токму тој предлог Закон доведе до нарушување(влошување) на состојбата на ризикот на Р. Македонија на светските берзи, а со тоа и поскапување на нашето задолжување во странство.

Caveat Emptor!

Фејсбук

Изјава за Дневник на 22.05.2012:

"Во пензиските фондови, исто така, велат дека имаат законски ограничувања да инвестираат во акциите на „Фејсбук“. Според првиот човек на „KБ прво пензиско друштво“, Јанко Тренкоски, компанијата во која сакаат да инвестираат мора да има кредитен рејтинг, што не е случај со многу од најдобрите компании, како и дека одредена хартија од вредност мора прво да котира пред да се вложи во неа. - Многу сме лимитирани во можноста да инвестираме во хартии од вредност во странство - вели Тренковски, но додава дека кога станува збор за акциите на „Фејсбук“, според негово мислење тие засега се преценети. Сепак, тој не исклучува можност да се инвестира и во овие акции доколку оценат дека нивната вредност е атрактивна, а тоа може да се случи посредно, откако оваа акција ќе влезе во индексот „Насдак 100“."

Поточно, Законот го вели следното:
Член 105 (Закон за ЗКФПО)
ј) акции издадени од странски компании или банки кои имаат рејтинг препорачлив за инвестирање според меѓународни кредитни рејтинг агенции, со кои се тргува на главните берзи во државите членки на ЕУ или на ОЕЦД;

Член 18(Правилник за инвестирање на ЗФ)
Средствата на задолжителниот пензиски фонд може да се инвестираат во акции од член 105 став (1) точка ј) од Законот, доколку:
а) Котираат на официјалниот пазар на берзите кои ги исполнуваат условите од член 6 од овој правилник;
б) Се издадени од компании регистрирани и со седиште во држава-членка на ЕУ или на ОЕЦД;
в) Компанијата издавач на акциите има пазарна капитализација од најмалку 500 милиони евра;
г) Кредитниот рејтинг (issuer rating) на компанијата издавач е “А-” или повисок рејтинг според Fitch Investor Service или Standard & Poor’s или “А3” или повисок според Moody’s; и
д) Државата на компанијата издавач на акциите има долгорочен кредитен рејтинг за надворешен долг во странска валута “А” или повисок рејтинг според Fitch Investor Service или Standard & Poor’s или “А2” или повисок според Moody’s.

Од горенаведеното може да се заклучи дека задолжителните пензиски фондови не можат законски да инвестираат во т.н. IPO емисии, како на пример Фејсбук во месец мај, 2012. Јас лично не се согласувам со тој став на законодавецот. Сметам дека кредитниот рејтинг на една компанија е врзан со нејзиното задолжување и нема никаква поврзаност со идниот развој на истата ниту пак со цената на акцијата. На пример, Apple и Google немаат кредитен рејтинг затоа што не побарале. Исто така, сметам дека можноста за инвестирање во IPO треба да се дозволи во рамки на Правилникот за инвестирање. На тој начин, товарот за носење на одлука за инвестирање во поединечни акции на компании во странство ќе се пренесе целосно врз професионалците за инвестирање вработени во пензиските фондови.

Што се случи со ИПО-то на Тобако АД?

Во денови кога иницијалната емисија на акции на Фејсбук ги преплавува насловите на светските медиуми, размислувам за приказната околку нашето големо ИПО за 2012 година-ТОБАКО АД СКОПЈЕ. Што се случи? За жал, јавната понуда се прогласи како неуспешна преку јавно соопштение на друштвото објавено во Утрински весник на 8-ми мај. Берзата излезе со соопштение дека "од вкупно понудените 200.000 обични акции во текот на траењето на јавната понуда беа запишани вкупно 38.631 обична акција по цена од 617,00 денари за една акција во вкупна вредност од 23.835.327,00 денари." Во почетокот на месец мај, 2012, преку брокерските куќи им беа вратени парите на инвеститорите. Причинините за неуспех може да се бараат во песимизмот во реалниот сектор на македонската економија, билансите и успехот во работењето на друштвото, претпазливоста на инвеститорите и млитавиот брокерско-берзански сектор. Самиот факт дека ниту еден медиум не се заинтересира да направи коментар на оваа тема говори за состојбата на економцките работи во Република Македонија. Сепак, им симнувам капа на сопствениците, менаџментот и сите професионалци поврзани со Табако АД што собраа храброст и го истуркаа целиот процес на јавна понуда до крај. Во најмала рака, тоа е истапкан пат за секоја нова компанија која има амбиции и интерес да го следи.

Финансиска опресија врз македонското население

Во весниците на 19.04.2012 година осамна следниов наслов: “Владата се задолжува кај „Дојче банк“ со 250 милиони евра”, со камата од 6,83% на пет години! Ова е потврда од Владата на РМ и на Министерството за финансии дека реалната каматна стапка во евра за македонски долг за 5 годишна рочност е 6,83%. Во истовреме, секој квартал, Министерството за финансии издава 5 годишни обврзници на домашниот пазар за домашни инвеститори(институции, фирми, индивидуалци) во евра со каматна стапка од 5,50%(последна аукција е извршена на крај на март 2012 год.). Дополнително, тековната Влада преку Закони усвоени во Собранието забранува инвестирање на домашните инвеститори во странство во должнички хартии издадени од државата. Како да се толкува ова?

Трошоците кинат дел од заработката во инвестирањето

КБ ПРВО ПЕНЗИСКО ДРУШТВО АД СКОПЈЕ ЗА СМЕТКА НА ЧЛЕНОВИТЕ НА ЗАДОЛЖИТЕЛНИОТ ФОНД ГО КОРИСТИ ДОГОВОРОТ ЗА ОДБЕГНУВАЊЕ НА ДВОЈНО ОДАНОЧУВАЊЕ СО РЕПУБЛИКА ГЕРМАНИЈА*- ПРВ ВАКОВ СЛУЧАЈ ВО ИСТОРИЈАТА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА КБ Прво пензиско друштво АД Скопје во име и за сметка на КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд Скопје побара од Р. Германија поврат на данок на исплатена дивиденда на хартија од вредност. Така, со надминување на огромен бирократски бедем, од страна на Р. Германија за првпат е извршен поврат на задржан данок по основ на остварен приход од дивиденда во рамки на инвестирање на средствата на задолжителниот пензиски фонд со кој управува Друштвото. Со оваа активност на Друштвото средствата добиени врз основа на извршен поврат на задржан данок по основ на приход од дивиденда, директно се пренесуваат на индивидуалните сметки на членовите на КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд Скопје. Оваа позитивна пракса ќе продолжи да функционира во годините што доаѓаат. Една од главните цели на работата на приватните Пензиски друштва во пензискиот систем на Република Македонија е да обезбедат повисок приход по пензионирањето за осигурениците врз база на принципите на максимум сигурност и минимум ризик. Затоа, согласно основниот дизајн на реформираниот пензиски систем во Р. Македонија, поставен врз основи на искуствата од најефикасните системи во светот како и позитивната глобална пракса за пласман на долгорочни средства, парите на осигурениците што се влеваат во приватните пензиски фондови се инвестираат во повеќе различни инструменти: државни обврзници, депозити во банки, акции на трговски друштва дома и во странство, и сл. Пласманот на пари во домашните инструменти во Р.Македонија не е предмет на оданочување согласно позитивната законска регулатива. Но, инвестирањето во странство е покомплексно. Во изминатиот период помал дел од парите се инвестираа во акции на реномирани компании во странство**. Инвестициите на членовите на задолжителниот фонд во акции во странство заработуваат преку капиталната добивка и исплата на дивиденди. Но, освен тие клучни параметри, во инвестирањето е многу битно да се има во предвид кои се даночните импликации на секоја поединечна инвестиција. Затоа, тимот на искусни професионалци во КБ Прво пензиско друштво обрнува особено внимание и на овој сегмент. Крајно, во интерес на членовите на задолжителниот пензиски фонд, Друштвото веќе има превземено иницијатива и врши притисок врз надлежните државни органи за убрзување на постапката за склучување на договори за избегнување на двојно оданочување помеѓу Р. Македонија и државите со кои Р. Македонија нема склучено договори за двојно оданочување, а во кои се планира да се инвестираат средствата на пензиските фондови со кои управува КБ Прво пензиско друштво АД Скопје(пример: САД). *Законот за ратификација на договорот меѓу Македонската влада и Владата на Р. Германија за одбегнување на двојно оданочување во однос на даноци на доход и на имот (објавен во Сл. весник бр. 86/2007). ** Вкупно 19,68% од средствата на задолжителниот фонд, заклучно со 31.12.2011, година се инвестирани во сопственички хартии од вредност во странство. Додека, 7,40% од вкупниот фонд се инвестирани конкретно во сопственички хартии од вредност предмет на оданочување во Р.Германија. Извор: www.kbprvo.com.mk

Евро-обврзниците се битни како за пензиските фондови така и за државата

Izjava za Vest, dadena na 11.04.2012, vo eden mal del objavena na 12.04.2012 i na 18.05.2012: Pazarot za makedonski evro-obvrznici e nelikviden, so drugi zborovi nema regularna ponuda i pobaruvachka. Teshko e da se kaze po koja cena ke se prodavaat, no sigurno e deka deneshnata referentna cena od 97 ke pagja za da se prodadat hartii vo iznos od 75 milioni evra(dvata fonda zaedno), sto e 50% od vkupno izdadenata nominal(cena 100) na obvrznicata, a vo rok. Takvo scenario e praznik za belosvetskite berzanski shpekulanti. Apeliram da se podnese Amandman na preodnata odredba na Predlog izmenata na zakonot i voopsto da ne se bara investiciono usoglasuvanje na postojnite sredstva na penziskite fondovi i da ne im se nametnuva predvremena prodazba na evro-obvrznicata. Vo praksata i vo teorijata na svetskite pazari za kapital opsto prifatena rabota e deka posigurni hartii od vrednost se evro-obvrznicite na edna drzava otkolku obvrznicite izdadeni na domashen Pazar na istata. Vo najmala raka se na ist rang na rizik, no ovie vo stranstvo se gledaat kako pobezbedni zatoa sto Drzavata ke ima narushen ugled vo pogolema merka dokolku ne gi isplati tie dolznichki hartii, namesto domashnite. Investiranjeto vo Evro-obvrznici od strana na makedonskite penziski fondovi e dobro za drzavata kako i za gragjanite i ova e pogreshna odluka na Vladata na RM, zatoa sto: - Penziskite fondovi pravat likvidnost(kupuvaat i prodavaat na regularna osnova)na taa obvrznica - Ovie dejstvija na penziskite fondovi so kupuvanje I prodavnje na EvroOBvrznicata doprinesuvaat za poniska kamata na zadolzuvanje na RM - Pogolem ugled na RM na svetskite finansiski pazari - Koga ima likvidni evro-obvrznici ima i moznost za koristenje od strana na Drzavata na drugi stranski sredstva i kreditni linii vo devizi za koristenje na domashen Pazar - Evro-obvrznicite davaat moznost za penziskite fondovi za diverzifikacija, pogolema sigurnost, investicija vo Evra, I zarabotka koga ima pazarni moznosti, a so toa I pogolem prinos za chlenovite - Evro-obvrznicite ovozmozuvaat alternativa za da ne se dozvoli tajno vlijanie na drzavata vo penziskite fondovi so nudenje na nepazarna kamatna stapka za drzavni obvrznici Krajno, reformata na peziskiot sistem e gradena so desetici godini, od site Vladi vo RM, podrzana e od mnozinstvo na gragjani, i potrosheni se milioni evra vo konsultantski saati kon Svetska Banka, EU I sl. Interesot na site chlenovi e da se obezbedi sto e mozno najvisok prinos na sredstvata so rizik soglasno Zakonot. Site promeni na sistemot e nuzno da se prosledat so tochno definirani celi I efekti vrz chlenovite I nivnata penzija, javni debati, ucestvo na ekspertite, analizi, i sl.

Пензиската реформа во Македонија е редок пример на широк консензус

Мое интервју во Економија и Бизнис од 15, Април 2012 година ЕиБ: Господине Тренкоски, во ова интервју сакаме да фрлиме малку повеќе светлина на оној сегмент од пензискиот систем во Република Македонија кој го покриваат друштвата за управување со пензиски фондови. Вие сте генерален директор на КБ Прво пензиско друштво, едно од двете вакви друштва на пазарот во Македонија. За почеток, ќе се согласите ли со оценката дека пензиската реформа е една од најдобро изведените реформи во нашата земја, во која учествуваа различни влади, предводени од различни политички партии? Ј.Тренкоски: Јас дојдов на раководна позиција во КБ Прво пензиско друштво на почетокот на 2007 година. Од крајот на 2003 година до 2007 година бев претприемач во буквална смисла на зборот и занесен во духот на создавање на успешен бизнис (Златна книга). Во деведесетите години се образував и работев во САД, а во Македонија се вратив во 1998 година, и почнав со работа во СЕАФ-фонд за инвестирање во приватни трговски друштва во регионот се до крајот на 2003-та. Пензиската реформа, по мои сознанија, почна во 1998 година со основна цел на долг рок да се стабилизираат негативните ефекти на стареењето на населението и несолвентноста на државниот пензиски фонд врз големината и опсегот на пензиско осигурување. Таа беше безрезервно поддржана од сите Влади од тогаш до денеска. Подготовките траеле неколку години, Законот за задолжително капитално финансирано пензиско осигурување е изгласан во Собранието во април 2002 година, а активно се применува и надополнува од 2005 година наваму. Оттаму, се согласувам дека оваа реформа е редок пример за постигнување на широк конзенсуз за специфична цел, како и за начинот на спроведување во Република Македонија. ЕиБ: Еден од факторите за успехот на реформата беше силната поддршка од страна на Светска банка, како и вклучувањето на врвни експерти од странство во фазата на редизајнирањето на системот. Тоа се покажа навистина добро затоа што ниту една реформа не е позначајна од реформата на пензискиот систем, ниту една друга реформа не е толку сеопфатна, таа се однесува буквално на секој граѓанин. Кога сега би се правела реформата од почеток, би направиле ли вие нешто поинаку во поставувањето на системот? Ј.Тренкоски: Неблагодарно е да се биде генерал по битка, бидејќи некои позитивни решенија што се применија во Македонија за да имаме ваков систем навистина се пример за иновативност, разбирање, државност и треба да бидеме горди со истите. На пример, на почетокот на реформата во недостаток на Банка чувар на имот, законодавецот не чекал да се создадат услови за истото, туку ја примора Народната Банка да го пополни празното место на пазарот. Народната банка, иако со мала доза на отпор, беспрекорно си ја исполнуваше обврската во период од само 2 години и ја префрли топката на приватниот сектор. Дополнително, во овој сектор не се дозволи да влезат финансиски компании со мал износ на капитал. На тој начин, за мене позитивно, се спречи дејстување на голем број на институции, некои со сомнителен карактер, и распарчување на пазарот. Токму фактот дека постојат само две друштва, од аспект на економија на обем, овозможува намалување на трошоците на системот од година за година. Во однос на подобрување на системот, секоја година доставуваме писма со предлози до Министерството за Труд и Социјална политика. ЕиБ: Да се вратиме во сегашноста. Кажете ни нешто повеќе за друштвото што го менаџирате. Колку членови има, со колкави средства управува, колкаво е пазарното учество? Ј.Тренкоски: КБ Прво пензиско друштво АД Скопје управува со КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд Скопје и КБ Прв отворен доброволен пензиски фонд Скопје. Заклучно со 31.03.2012 година вкупниот број на членови и времено распределени лица во задолжителниот пензиски фонд изнесува 159.259 осигуреници или пазарно учество од 52,63%, додека нето средствата на истиот изнесуваа 9.484,31 милиони МКД или пазарно учество од 53,77%. Заклучно со 31.03.2012 година вкупниот број на членови во доброволниот пензиски фонд изнесува 8.530 членови или пазарно учество од 68,04%, додека нето средствата на истиот изнесуваа 49.147,60 илјади МКД или пазарно учество од 37,38%. ЕиБ: Во сопственичката структура на КБ Прво пензиско друштво, покрај Комерцијална банка ад Скопје присутен и словенечки партнер. За кого се работи, кажете ни нешто повеќе за неговите активности и бизнис планови за во иднина. Ј.Тренкоски: Тоа е ПРВА Груп со седиште во Љубљана, Словенија. Прва груп е основана со почетокот на пензиската реформа во Словенија во 2000 година. Компанијата е лидер во пензиското осигурување не само во Словенија туку и во регионот, со капитал од 28 милиони евра и над 300.000 клиенти. Прва, со ко-сопственост на ЕБРД од Лондон, е водена од една од најуспешните деловни жени во Словенија- Др. Аленка Жнидаршич Крањц, ЕиБ: Која е филозофијата на вашето пензиско друштво во поглед на инвестирањето на средствата што ги прибирате како придонеси. Колкава е стапката на принос што ја остварувате? Ј.Тренкоски: Средствата на фондовите се инвестираат согласно одредбите во Законот и принципите на сигурност, диверзификација и ликвидност. Затоа, речиси половина од средствата се инвестираат во државни обврзници со фиксен приход, понатаму една четвртина во депозити кај домашни банки, и една четвртина се инвестираат во акции на компании во странство и дома. Искусни професионалци во Друштвото во рамки на тесните законски лимити носат одлуки за пласман на средствата. Филозофијата на работа се заснова на остварување на максимален принос за членовите на фондовите за релативно ниско ниво на превземен на ризик и остварување на минимални трошоци. Стапката на принос е променлива, но од почеткот на работата на системот во јануари 2006 година до 23.04.2012 г. сметководствената единица порасна од 100 на 135.358699 . ЕиБ: Од ревизорскиот извештај за 2011 година за пензиското друштво што го управувате се гледа дека сте направиле измени во структурата на вашето портфолио. Намалени се депозитите во домашни банки, а значително се зголемени вашите вложувања во удели во странски отворени инвестициски фондови, за 1,2 милијарди денари, и во домашни државни хартии од вредност за една милијарда денари. На што се должат промените во структурата на портфолиото? Ј.Тренкоски: Најчесто промените се должат на законски измени. Во Македонија за разлика од други поразвиени земји како на пример САД, Холандија, Шведска, Законот е тој што во најголем дел одлучува каде ќе одат парите, а не Друштвото (принцип на добар стопанственик). Така, нивото на инвестирање во депозити во домашни банки во тој период се намали како резултат на законска измена, а не врз база на пазарна одлука. Од друга страна, зголемувањето на инвестициите во акции на странски компании преку користење на алатката-удел во странски отворени инвестициски фондови, е резултат на убедувањето изразено преку детални анализи дека во овој период акциите на реномирани светски компании се добра инвестиција за нашите членови со нешто поголемо учество во рамки на целиот микс на пласмани. ЕиБ: Меѓу другото, во вашето портфолио има финансиски средства што се чуваат за тргување и финансиски средства кои се расположливи за продажба. Во што разликата? Ј.Тренкоски: Од 2009 година, нашиот принцип на книжење на средствата во фондовите е врз база на пазарните услови на тековниот ден, за секој ден. Тој начин на сметководствено прикажување на вредноста на хартиите е стандард во светот, тој е најтранспарентен, и реално ги отсликува состојбите на пазарите. Изборот на овие 2 сметководствени класификации се во контекст на претходно наведеното. ЕиБ: Кој и зошто е според вас најголемиот ризик со кој се соочуваат пензиските друштва во Македонија? Пазарните ризици, ликвидносниот ризик или оперативниот ризик? Ј.Тренкоски: Во приватниот пензиски систем во Р. Македонија најголемиот ризик е пазарниот ризик. Денеска живееме во нестабилни економски времиња во светот и пазарниот ризик може да се манифестира преку зголемена инфлација, која е нашиот најголем непријател. Некогаш инвестирањето и во најсигурните инструменти, пример државни обврзници, не можат да ве заштитат од инфлацијата. Таа е крадец во општеството. Дополнително, кредитниот ризик е нешто што некогаш не држи будни навечер. ЕиБ: Генерално, мислите ли дека реформата на пензискиот систем во Македонија ги оправда очекувањата за дополнителни позитивни ефекти за развој на финансискиот сектор, а и македонската економија во целина? Во пензиските друштва се кумулираат големи финансиски средства кои создаваат побарувачка за купување финансиски инструменти. Сеуште компаниите во земјава не се решаваат да издаваат корпоративни обврзници. Ќе ги мотивира ли конечно вашата побарувачка фирмите да понудат такви финансиски инструменти? Ј.Тренкоски: Сметам дека очекувањата за дополнителни позитивни ефекти за развој на финансискиот сектор не треба да бидат преголеми. Подобро е да се очекува помалку и позитивно да се изненадиме на подобро. Основната цел на приватните пензиски Друштва е да остварат максимален принос за членовите на фондовите со прифатливо ниво на превземен ризик согласно Законот. Таа цел директно се коси со големината на ризикот што треба да се превземе преку денешното прекумерно инвестирање во домашни хартии од вредност. Понатаму, корпоративните како и обврзниците за локална самоуправа доколку се понудат на пазарот на капитал ќе сносат дополнителни трошоци за посредници (КХВ, Берза, Банки, аналитичари, итн...). На тој начин доколку нема економија на обем, тогаш зајмувањето на пари од Банка е поисплатливо отколку задолжување преку пазарите на капитал. ЕиБ: Како ја оценувате соработката со МАПАС, супервизорот на вашиот бизнис? Ј.Тренкоски: Коректна. ЕиБ: Имате ли некоја сугестија до носителите на економските политики за тоа како од системски аспект да се подобри амбиентот во кој работите? Ј.Тренкоски: Дефинитивно сметам дека е потребно поголема транспарентност и отчет во процесите на носење на крупни одлуки во системот. За мене како граѓанин, е неприфатливо да знам дека во Р. Македонија не постои систем на градење на широк конзенсуз и комуницирање на јасна визија околу крупни одлуки кои што директно влијаат врз мојот живот, на пример големината на мојата пензија. ЕиБ: На пример, ако на пазарот ви беа понудени државни хартии од вредност со иста каматна стапка и со иста рочност, значи со истите услови под кои Република Македонија сега се задолжи во странство кај Дојче банка, ќе купевте ли од тие хартии од вредност? Ј.Тренкоски: Да. Тоа ни е обврска согласно Законот. ЕиБ: Деновиве актуелни се иницираните предлог промени во прописите што го регулираат вашето работење. Се крена голема прашина во јавноста околу промената на соодветниот закон со која пензиските друштва во земјава треба предвреме да продадат една од двете еврообврзници што ги има емитувано Република Македонија, а која се наоѓа во портфолијата на друштвата. Кои се потенцијалните финансиски импликации за пензиските друштва од таквите промени. Се зборува за загуба од 15-тина милиони евра веднаш, што е многу повеќе ако се земе предвид дека тие пари нема да се инвестираат во наредните триесетина години. Ј.Тренкоски: Законот на нам како Друштва, но и на мене како раководно лице ни дава мандат да работиме, пред се, во интерес на членовите. Со специфичната одредба во предлог измените на Законот, нам ни се наметнува дејство кое се коси со претходно наведеното. Тое е абсурдно. Не можам да кажам колку и дали ќе има загуби во разлика на цена, или трансакциски трошоци, но дефинитивно ќе има опортунитетен трошок изразен преку моќта на вкаматувањето. ЕиБ: Може ли да биде добро решение за оваа ситуација да се модифицира временската рамка на предлог-промената на законот. Значи, да се испочитува намерата на регулаторот, но промената во делот на еврообврзницата да не важи од почетокот на наредната година, туку по доспевањето на еврообврзницата која би морала сега предвреме да се продава. На тој начин не би се креирала финансиска штета за пензиските друштва и 300 илјади членови на друштвата би имале повисоки пензии после пензионирањето. Ј.Тренкоски: Да, абсолутно. Тоа е барањето на двете пензиски друштва доставено до јавноста и до релевантните фактори во законодавниот процес. Да повторам, апелираме да се дозволи евробврзницата да стои во билансите на фондот до доспевање во 2015 година, согласно нашите претходни анализи и одлуки. ЕиБ: Господине Тренкоски, ви благодарам за интервјуто.

The London Eye

Читам во весник дека ќе се гради панорамско тркало во нашиот мил град. Се потсетив дека минатата година на 12-ти мај, 2011 бев заедно со мојата фамилија на London Eye. Цената на картите за едно 4-члено семејство беше околу 60 GBP или 4.200,00 тогашни денари. Колку ќе чини да се качиме на денешното 'Око на Скопје2014'? Можеби 400 денари за 4-члено семејство?
Bо Британија веројатно не се жалат дека немаат доволно приходи за да го одржуваат Окото со над 3,5 милиони посетители на истото на годишно ниво. Но, дефинитивно нашите бројки се и повеќе од 10 пати помали за цена на билет и број на посетители, или мултипликатор од 100 во споредба со тие во Лондон. Ако се верни статистиките за жичницата Милениумски крст, со продадени 120.000 билети во 2011 и проектирани 150.000 за 2012, со вкалкулирани попусти за деца и сл., тогаш годишниот приход за Окото со просечна цена од 1 евро и 300.000 посетители е 300.000 евра. Дали овие пари се доволни за амортизација, струја, плати, и сл.? Веројатноста е голема дека овој проект ќе треба да користи дотација од Буџетот.

Неуморно е вимето на нашата волчица-народот на РМ.

Каде да штедам за подобра пензија?

Интервју за Капитал од 22.2.2012

"Како граѓаните можат сами да си ја заработат сопствената пензија, односно како да се крене свеста кај луѓето да не се потпираат само на пензиите што ги очекуваат од државата.
Во однос на тоа, кои алтернативни начини на инвестирање за оваа намена се најсоосдветни според Вас? Дали можете да ни пренесете некое интересно искуство од друга држава?"

Факт е дека секој граѓанин на Република Македонија ќе има ниска пензија. Како пример секогаш го давам Јаким Ивановски, долгогодишниот директор на Стопанска Банка Битола АД, кој, легендата вели, уплаќал придонеси на максимална сума целиот свој работен век од 40+ години. Станува збор за многупати поголема уплата на основ пензиски придонес од просечната. Истиот, денеска зема месечна пензија од 34.000,00 денари. Е, ова е вистинска солидарност!

За среќа, во денешниот реформиран пензиски систем во РМ, има алтернатива. Така, конкретно за потребата на штедење пари за пензија, постојат т.н. индивидуални пензиски сметки(ИПС). Овој модел е 100% штедење без било каков вкус на осигурување. Дополнително, во РМ постои животното осигурување-штедење со вметнат елемент на осигурување. ИПС е атрактивен бидејќи има стимулација од државата преку даночни олеснувања(персоналниот данок не се плаќа на почеток од штедењето) и затоа е поатрактивно од штедење во депозити во банка или директно преку инвестициски фондови.

Во светот, пример во САД, многу популарни се т.н. IRA(Individual Retirement Accounts) и 401k(професионална пензиска сметка на вработен во Компанија, финансирана од Компанијата), нешто што и во Македонија е возможно. Во целиот развиен свет овие даночно помогнати начини на штедење се многу популарни. Тие се разликуваат од обичното штедење во банка, затоа што дел од парите се инвестираат на пазарите на капитал и како што кажав имаат даночни олеснувања.

Пензиските сметки настрана, во РМ најпопуларен начин за штедење е вложувањето во депозити(камата од 6-7%) и купување на некретнина(стан, деловен простор и сл.). Следно, без некој распоред е: пензиска сметка, животно осигурување, инвестициски фондови, вложување директно во акции или обврзници, злато, сребро, и сл.

ТВ интервју со Вести 24

На 16.02.2012 дадов интевју за ТВ Прес 24

КОЛКУ ПАРИ МЕСЕЧНО, КОЛКАВ ПРОЦЕНТ МЕСЕЧНО ОД НАШИТЕ ПЛАТИ СЕ ОДВОЈУВААТ ЗА ПРИВАТНИТЕ ПЕНЗИСКИ ФОНДОВИ?
Од нашите плати на месечно ниво се издвојува 18% од целата плата за пензиски придонеси. Од тие пари точно 35% или 6,3% од целата плата оди на лична сметка во задолжителниот пензиски фонд. Во просек во фондот секој индивидуален член уплаќа 1582 денари секој месец.

ШТО ЗНАЧИ ОВОЈ ЛИСТ – ОВА E ИЗВЕШТАЈ ЗА СОСТОЈБАТА НА СМЕТКА НА ЕДЕН КЛИЕНТ ВО ЕДЕН ПЕНЗИСКИ ФОНД – ШТО ЗНАЧИ ОВАА СУМА?
Вкупната сума во денари значи дека толку вкупно пари се акумулирани на лична пензиска сметка заклучно со последниот датум од извештајниот период.

ДАЛИ НИ ПРЕСМЕТУВАТЕ КАМАТА НА НАШИТЕ ПАРИ?
Да. Се пресметува нешто што се вика ПРИНОС, секој ден.

КОГА И ВО КОЈА ФОРМА ЌЕ БИДАТ ДОСТАПНИ ОВИЕ ПАРИ ЗА ОСИГУРЕНИЦИТЕ?
Парите ќе бидат достапни кога индивидуалниот член ќе исполни услов за старосна пензија согласно постечките законски прописи. Во тој период член ќе може да земе пензија од 2 извори: 1.Фондот за ПИОМ, 2.Индивидуална сметка во втор столб. Од ПИОМ, или првиот столб, пензијата ќе зависи од а.пензиска основа(просечна плата)и б.заменска стапка. Максимум може само 30%(минимум 11% што одговара на 15 години регистриран работен стаж) заменска стапка да се добие од нешто што се вика пензиска основа. Пензиска основа е просечната плата пресметана врз основа на сите плати во работниот век. Пензијата од прв столб ќе биде поголема ако имаш поголема плата и подолг работен век.
Вториот дел, или поголемиот дел на пензијата, е од штедењето во задолжителниот пензиски фонд. А ова може да се исплати преку програмирани повлекувања, ануитети, или комбинација.

ДОДЕКА ВТОРИОТ ПЕНЗИСКИ СТОЛБ Е ЗАДОЛЖИТЕЛЕН, ТРЕТИОТ Е ДОБРОВОЛЕН? ШТО Е РАЗЛИКАТА?
Третиот пензиски столб-доброволното капитално финансирано пензиско осигурување, овозможува придобивки за дополнително штедење. Основната цел е да обезбеди повеќе пари за пензија. Третиот столб дава даночни олеснувања, и принос на вложените средства, и со тие имате можност да си обезбедите добра заштеда. Секој индивидуалец и секоја фирма има можност доброволно, без никакви ограничувања или притисоци, да го користи.

РАСПОЛАГАТЕ СО НАШИТЕ ПАРИ, СО ПАРИТЕ НА ГРАЃАНИТЕ – КАДЕ ГИ ВЛОЖУВАТЕ?
Инвестирањето на средствата се дефинира во посебни документи. Но, просто кажано во задолжителниот фонд средствата се 20% во странство во акции, 5% во домашни акции, 25% во депозити, 50% во државни обврзници.

КОИ СЕ ЗАКОНСКИТЕ ОГРАНИЧУВАЊА ЗА ВЛОЖУВАЊЕ?
Законот е доста стриктен и детален во овој поглед. Не може да се инвестира во: Недвижнини, инфраструктура, берзански добра(злато, сребро, житарици, итн.), ИПО, Фирми без рејтинг, држави без рејтинг, деривативи, и слично.

КОЛКУ И КАКО Е ЗАГАРАНТИРАНА БЕЗБЕДНОСТА НА ПАРИТЕ ВО ФОНДОВИТЕ?
Парите во фондовите се осигуруваат на повеќе начини. Јас ги викам Кинески ѕидови. Прво, принципот на инвестирање дефинирано во законот е врз основа на светото тројство: сигурност, ликвидност, диверзификација. За илустрација, не може да се инвестираат средствата во акции кои што се со сомнителен карактер, без рејтинг, без историја на постоење, во голема количина. Најголем дел од парите мора да бидат во сигурни инструменти како на пример државните обврзници на РМ(повеќе од 50%).
Второ, парите не се на сметка на фирмата туку на посебна сметка во т.н. Банка чувар на имот со посебна дозвола за таа работа од Народна банка. Секој ден, секој денар се порамнува на три места:КБ прво пензиско, Банка Чувар на имот(НЛБ Тутунска), и во МАПАС. Не може ниту еден налог за распределба на парите да помине ако не е согласно законот проверено од референти во Банката.
Трето, и во ситуација на голем стрес(пример: Војна), професионалците во КБпрво одговорни за инвестирање на парите можат да ги префрлат дел од парите во сигурни инвестиции на пример во Швајцарија. Сето тоа заедно, сметам дека го прави невозможно губењето на парите, што всушност се покажува по 6-годишна историја на постоење на фондовите. Во изминатите 6 години во Европа во финансискиот сектор имавме 2 супер-кризи од историски невиден размер, 2008 и 2011, а средствата во фондовите се во позитива.
Следно,постои минимум капитал(пр. 1,8 милиони Евра) за да работиш во овој бизнис во РМ, а исто така постои постојана контрола на институциите на пензискиот систем и високи казни предвидени за незаконско работење.

ШТО ДОКОЛКУ НЕКОЈ ПЕНЗИСКИ ФОНД БАНКРОТИРА?
Ако мислите на задолжителните и доброволните пензиски фондови во РМ, мое мислење е дека тоа не е можно. Начинот на работа на пензиските фондови е поставен во Законот. Законот е стриктен и поставува кинески ѕидови околу парите. Постојат строго дефинирани правила за инвестирање на парите. Можно е да се заработи оваков или онаков принос, да се заработат онолку или оволку денари, но да се банкротира е невозможно.

Управувањето на Друштвото со КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд-Скопје

На 01.02.2012, ја истакнав оваа оценка на 2011 година во однос на управувањето на КБ Прво пензиско друштво АД-Скопје со КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд-Скопје. Јас, како прв човек на Друштвото, кое е лидер на пазарот и управува со огромен број на лични средства на нашите граѓани, сметам дека е потребно да се даде краток осврт на нашата работа во 2011 година.

“Истече шестата година од поставувањето на реформираниот пензиски систем во Република Македонија со почеток на првите уплати во системот во 2006 година. За овој период, сметководствената единица на задолжителниот фонд (КБ Прв отворен задолжителен пензиски фонд-Скопје) како основно мерило за успехот на фондот порасна од 100,00000 на 31.01.2006 до износ од 130,697013 на 31.12.2011. Дополнително, во изминатиот период надоместоците од придонеси се преполовија, од 8,5% на почеток во 2006-та година, до 4,0% денеска. Намалувањето на провизите директно и позитивно влијае врз заштедите на секој иден корисник на пензија од вториот столб. Во исто време, целта на пензискиот фонд дефинирана во нашите акти е приносот на годишно ниво да биде за 2 процентни поени поголем од просечната годишна инфлација. Тука сме подобри од реперот. Инфлацијата во просек за последните 3 години изнесува 1,57%, додека приносот во просек на годишно ниво за последните 3 години изнесува 6,86%.

Во 2011 година бевме сведоци на големи економски турбуленции како во светот така и во Македонија. Економската криза се врати на голема врата во Европа. Република Македонија не може да биде имуна на тој процес земајќи во предвид дека земјата е целосно евроизирана. Кризата со државниот долг на земјите од евро-зоната, особено во втората половина на годината, предизвика негативно влијание. Како резултат на тој процес, речиси сите хартии од вредност, без разлика дали се сопственички (акции) или должнички(обврзници), претрпеа намалување на цената. Сепак, конзервативниот концепт на поставување на ивестициите во фондот врз база на светата тројка (ликвидност, диверзификација и сигурност) доведоа до зачувување на вредноста на капиталот (‘return of capital’ наспроти ‘return on capital’). Исто така, можеме да издвоиме дека во 2011 година капитулираше основниот финансиски концепт на без-ризични и сигурни инвестиции во државни хартии од вредност во земји со А кредитен рејтинг (пр. Грција, Португлаија, Ирска, Италија, Шпанија).
Натаму, финансискиот свет како таков нема да биде ист!

Статистиката настрана, резултатот и работењето на Друптвото ставен во контекст на периодот на опасно живеење од 2008 година наваму, илустратитвно изразен преку маестралниот пад на акциите на берзите во целиот свет, потврдува дека треба да сме умерени оптимисти. Умерениот оптимизам за во иднина се должи на процесот на диверзифицирање на портфолиото на инвестиции на фондот во повеќе столбови на сигурност. Така, од фокусот на само домашни должнички хартии од вредност, активата на фондот веќе надминува 20% во инвестиции во акции (дома и во странство), за разлика од 2009 година кога износот беше помалку од 5%. Сигурноста на обврзниците е надополнета со можноста за заработка преку вкупниот принос (дивиденда плус капитални добивки) на акциите. Дополнително, во текот на годината фондот постигна зголемена географска и рочна дисперзија на вложувањата заради намалување на ранливоста на портфолиото на криза на поединечни пазари (вклучувајќи ја и Република Македонија).

Каде ќе оди економијата на РМ, САД, ЕУ, Кина или останатиот свет во кратка иднина? Никој со сигурност не може да одговори на ова прашање. Ризиците се тука, и ќе останат. Но, задолжителниот пензиски систем во Република Македонија има неколку предности во ваква ситуација на теренот. Прво, долгорочниот карактер на обврските кон членовите, идни корисници на пензија, дава флексибилност во инвестирањето и можност за користење на кризата во одредени моменти на пазарите за капитал. Старата максима, ‘купувај кога сите се плашат’ ќе го држи тестот на времето. Второ, тековната стабилност на финансискиот пазар во Република Македонија овозможува среднорочна заработка на приноси од домашни финансиски инструменти со фиксен принос (над 75% од вредноста на целиот фонд) над просекот во споредба со приносот на оние во голем дел од светот, и со вкалкулирање на разумен ризик. Трето, шест години на штедење се само 15% од просечниот работен век на еден граѓанин, и главните уплати предстојат и со надеж во многу подобри економски услови. Во светот на пензиски системи како што е македонскиот, Чиле и Перу се земји кои што во литературата се даваат како пример за успешност. Тој успех, во најголема мерка се должи на историјата на континуитет на значителен просечен годишен пораст на БДП на тие земји. Со надеж дека економијата на Република Македонија ќе ја достигне таа траекторија во иднина!
Нашата задача останува да бидеме лидер и да се стремиме со голем напор да обезбедиме на Македонските граѓани повеќе пари за во пензија. Јас ви ветувам дека тимот на КБ Прво безрезервно ќе продолжи да ги бара сите разумни можности за да го зголемиме приносот на пензискиот фонд со превземање на прифатлив ризик преку светски докажани техники.Искрено, Јанко Тренкоски, Генерален директор на КБ Прво пензиско друштво АД Скопје.”

за повеќе информации:
http://www.mapas.gov.mk/
http://www.kbprvo.com.mk

Закон за исплата на пензии

На 23-ти јануари, пред 3 дена, Собранието на Република Македонија го донесе Законот за исплата на пензии од реформираниот пензиски систем. Овој Закон е базиран на искуствата на Чиле и спроведен врз основа на консултантска работа на 2-ца чилеанци, Гилермo Мартинез и Аугустo Иглесијас, во координација со Министерството за Труд и МАПАС во текот на 2010 и 2011 година.

Така, за прв пат во Македонија се поставуваат условите и дефинициите за нови производи во осигурителниот бизнис, но не толку нови во светот. Станува збор за т.н. ануитети, или по дефиниција на законот: ануитет е вид на исплата на пензија или пензиски надоместок кој се исплатува месечно од друштво за осигурување на корисникот на пензија. На пример, во САД во 1912 година е исплатен првиот ануитет, но индустријата за ануитети во САД заживува со носење на законите за потикнување на штедењето за пензија од Новиот Дил на Франклин Д. Рузвелт. Со текот на годините ануитетите од едноставни стануваат и посложени. Варијабилниот ануитет, кој постои и во нашиот закон, е различен од Доживотниот ануитет.

Како ќе се развива овој тип на производи на нашиот пазар во иднина?
Дали може да се постигне економија на обем за да се даде добра понуда?

to be continued...

IPO треска во Македонија - Дали ТОБАКО е првото т.н. IPO?

Во јануари 2012 година во јавноста во Република Македонија се појави известување во Службен Весник од Комисија за хартии од вредност(КХВ) дека е дадено одобрување за првата т.н. јавна понуда во историјата на Републиката. Се работи за ТОБАКО АД.
Во среда 18-ти јануари е објавена Јавната понуда за запишување на акции на сајтот на Македонска Берза. Истата информација е објавена во Дневник како комерцијален оглас од страна на Друштвото овие денови. За што станува збор?
Дали ова е долго-очекуваниот почеток на новиот бран на развој на Македонската берза?
За Тобако АД не знам многу, освен што сум влегол во продавницата на влезот на Зоолошка градина. Од време на време, во од, забележав на англиските термини налепени на киосците низ Републиката со кои инсистира да се брендира оваа компанија. Од друга страна, гледам дека во јавноста се објавија квалитетни и транспарентни информации за финансиското работење на Друштвото. Празник за очите на секој инвестициски аналитичар. Оваа можност, по молкот на дведецениската транзиција, дефинитивно треба да се одбележи со мое повторно враќање на пишаниот збор. Voila.
Пред се, треба да се симне капа на сите луѓе вклучени во процесот на изработка на пакетот на извештаји за лансирање на првото македонско "IPO". Секоја чест. Развојниот план на Друштвото од прва рака изгледа доста агресивен и динамичен. Значително очекување за зголемување на продажбата, профитот, и бизнисот, е добредојдено за секој инвеститор. Но, што е со минатото? Како се развивало Друштвото во минатиот период? Колкав е ризикот за инвестирање?
Прво, се забележува пад на продажба во првите 6 месеци од 2011 во споредба со 2010. Лош знак. Дополнително, загубата и задолжувањето на фирмата се огромни кога ќе се споредат со капиталот. Трето, проценката на вредноста на брендот како главна инвестиција и капитал на Друштвото во висина од над 3 милиони евра е наивна работа. Се граничи на непристоен предлог.
Хммм, "Something is rotten in the State of Denmark". Финансиските извештаји наведуваат дека парите од јавната понуда наместо во развој на целиот коцепт ќе завршат кај кредиторите. Како тогаш загубата ќе се претвори во добивка? На денешни цени, Скопски Пазар АД со целиот свој бизнис, капитал, добивка, вреди околку 5,5 милиони евра. ТОБАКО АД по јавната понуда со цени од 10 евра по акција би требало да вреди околу 5,5 милиони евра. Мојот избор, согласно мојот апетит за ризик е инвестиција во Скопски Пазар АД.
За среќа некои локални инвеститори се софистицирани и можат да препознаат добра понуда. Им завидувам на храброста.
Интересно е да се забележи дека во изминатиот период во САД, и покрај кризата, излегоа низа јавни понуди за фирми како: Зинга(креаторот на забава за мноштво наши граѓани-Farmville, Facebook Poker, и сл.), Мајкл Корс(мода), Групон(купони преку мејл), ЛинкедИн(социјална мрежа), и во очекување на Фејсбук. Кај нас, освен ТОБАКО, добивам информации дека и ЕУРОХАУС(брокерска куќа)има спроведено втора јавна понуда. Споредете ги амбициите и бизнис плановите на тие компании со нашите, преку анализа на Проспектите!
Сепак, за каква-таква држава дефинитивно е чекор напред да имаме какво-такво прво т.н. IPO.
Со лесно!