Investitorski aktivizam

Minatata nedela na devettata godisna konferencija na Makedonskata Berza, megjudrugoto, se isfrlija nekolku scenarija za razvoj na nastanite povrzani so cenite na akciite do krajot na godinata. Od edna strana, se optimistite, kako na primer brokerite, koi veruvaat deka golemiot pad na cenite, koj se doblizuva do 50% od vrvot dostignat na 31 avgust 2007 godina koga indeksot MBI-10 bese 10.058 poeni a sega na pocetokot na ovaa nedela e 5.400, e rezultat na preterana reakcija kaj stranskite investitori, a ne na dobriot profit na kompaniite vo Makedonija -za nad 100% pogolem od 2006 godina. Od druga strana, se analiticarite, kako na primer Sam Vaknin, koi go gledaat MBI-10 preku desette kompanii vo nego (Alkaloid, Beton, Granit, Komercijalna Banka, Makpetrol, Makstil, Stopanska Banka Bitola, Toplifikacija, Ohridska Banka i Teteks), i zaklucuvaat deka cenite na akciite se seuste preceneti i deka treba da pagjaat uste 20% od deneska se do 4.300 indeksni poeni. Vo taa debata, ocigledno e deka konecno se vnesuva nova pretpostavka kaj investitorite vo odnos na investiranjeto na berzata, a toa e deka cenite na akciite ke bidat tesno povrzani so nivoto na profitot, stabilnosta, kako i rastot na kompaniite. Toa e revolucija vo razmisluvanjeto. Dopolnitelno, toa e celosen presvrt vo odnos na dosegasnite premisi vo koi domasnite kompanii se tolkuvaa kako dobar dil bidejki tie se pretstaveni so mnogu pomala knigovodstvena vrednost otkolku realnata, kako rezultat na procesot na privatizacija. Smetam deka vtoriot kamp od debatata ke prevagne. Na dolg rok, sekogas vo istorijata na svetskite pazari na kapital cenite na akciite se vo direktna korelacija so rezulatite i doagjaat na sredno nivo na nekade pod 15 pati P/E (koeficient na cena na akcija podelena so profit), i pod 2 pati P/B (koeficient na cena na akcija podelena so knigovodstvena vrednost). Na Makedonskata Berza deneska cenite na mnogu od 43-te kotirani akcii se seuste nad nivo od 20 pati P/E, sto e pretpostavka deka rastot na profitot na samata kompanija ke bide nad 20% na godisno nivo. Vo 2007 godina rastot na profitite na MBI-10 bese vo prosek 15%. Vo istovreme, P/B koeficientot koj e tesno povrzan so knigovodstvenata vrednost i stabilnosta na kompanijata e na nivo od nad 3 pati. Na evropskite pazari toj koeficient kako sredna vrednost e nesto pod 2 pati. No, najdobar trend e toa sto na makedonskiot Pazar se sozdava kriticna masa na investitori, zaedno individualni i, pred se, institucionalni, koi ke baraat reformi vo sistemot i kaj kompaniite. Vo Hrvatska deneska ima nad 100 investiciski fondovi. Toj trend doagja i vo Makedonija vo koja vo 2008 godina brojkata ke bide zgolemena od 3 na 10 (vo najava se Moj fond, Komercijalna, Medvesek Pusnik od Slovenija, Tutunska, itn.). Dopolnitelno, na pazarot kaj nas aktivno funkcioniraat i privatni fondovi. Kako rezultat, site sofisticirani ucesnici na pazarot ke pocnat da gi nagraduvaat kompaniite preku plakanje na premium ili povisoka cena za akcija vo odnos na osnovnite parametri, samo dokolu kompaniite pokazuvaat transparentnost, dinamicnost i rezulatati. Vo takov razvoj na nastanite, nema da moze Replek da ostvaruva pogolem profit od Makpetrol, a vo istovreme Makpetrol da bide vrednuvan so P/E koeficient od 50. Isto taka, domasnite kompanii prikazuvaat porazitelni rezultati vo odnos na koeficientite ROE i ROA koi opredeluvaat procent na povrat na vlozeniot kapital i sredstva. So drugi zborovi, dokolku e tocna tezata deka kompaniite vo realnost se mnogu podobri no tie gi krijat profitite, togas, ovie novi investitori ke gi nateraat kompaniite da ja prikazat realnata slika. Denot za takov investitorski aktivizam e na povidok. A so toa, nema da ni bidat potrebni novi i novi konferencii i knigi za Korporativno upravuvanje, koi za zal se deklariraat kako pomos na Makedonija od EU i SAD preku debelo naplateni konsultantski saatnici i dnevnici. Revolucijata doagja odvnatre.

„Il faut de l’audace, encore de l’audace, toujours de l’audace” - Danton

Freakonomics: Makedonija e najgolemiot turisticki investitor vo Grcija!

Minatata nedela, na 2 April, kako bomba odekna plateniot neprijatelski komercijalen oglas -„Gruevski poklonet pred grobot na Goce Delcev”, objaven vo Financial Times, International Herald Tribune i drugi vlijatelni vesnici vo svetot. Nesomneno e deka taa grckata propaganda za vremetraenje na NATO samitot vo Bukurest e naracana od vlastite vo Atina. Vesta za ovoj oglas ogorceno se prenese i na naslovnite stranici na nasite dnevni vesnici. Ne mozev da izdrzam a da ne go kupam pecatenoto izdanie na Financial Times od toj datum. Nastrana od diskusijata okolu vekovnoto pravo na Grcija nad imeto Makedonija i nekonstruktivnosta na nasata politika, megjudrugoto, vo toj tekst se naglasuva faktot deka Grcija e najgolem investitor vo nasata zemja. Moram da potenciram deka toj argument stoi na labavi noze. Grcija, nadvor od cesni isklucoci, e „politicki” a ne ekonomski motiviran investitor vo ekonomijata na nasata zemja. I zatoa, logicno, ako Grcija e najgolem investitor vo Republika Makedonija, togas Makedonija e najgolemiot turisticki investitor vo Grcija. Vo statistikata na Narodnata banka za periodot od 1997 do 2006 godina se proknizeni vkupno 2 milijardi i sto milioni evra stranski direktni investicii. Od toa, Grcija ucestvuva so vkupno 320 milioni evra na kumulativni direktni investicii do krajot na 2006 godina, ili vkupno 15% od sumata. Taa e na vtoro mesto po Ungarija so Matav, koj napravi investicija od okolu 300 milioni evra za kupuvanje na nad 50% od Makedonski Telekomunikacii vo 2001 godina. Interesno e da se napomene deka 200 milioni evra ili 63% od grckite investicii se slucuvaat vo vremeto koga na vlast e Ljubco Georgievski od 1998 do 2002 godina, koj vsusnost otvoreno ja promovirase Grcija kako nas sojuznik. Za ilustracija, nasata najgolema banka Stopanska Banka AD Skopje, vo 2000 godina e privatizirana so investicija na NBG(Nacionalna Banka na Grcija) na suma od okolu 75 milioni evra, zaedno so IFC i EBRD, za 85% od kapitalot. Najgolemiot akcioner na NBG e grckata Vlada so kontrola na 18% od glasackite akcii. Vo momentov, sedum godini podocna, Stopanska Banka Skopje pravi godisen profit od recisi 18,3 milioni evra i ima pazarna kapitalizacija na Makedonskata Berza od 254 milioni evra. Da ne zaboravime deka vo avgust mesec 2007, koga cenite na akciite go dostignaa vrvot, Stopanska Banka AD Skopje bese vrednuvana od investitorite vo iznos od 325 milioni evra. Znaci, NBG kade sto drzavata Grcija e najgolem akcioner za nepolni 8 godini ja zgolemi vrednosta na svojata investicija za recisi 3 pati. Toa e dobar biznis za Grcija: em zarabotuvas-ekonomski, em se falis po svetski vesnici-politicki. Na sto mislea, i kolku nadaleku, nasite politicari koga ja prodavaa ovaa zlatna kokoska? A sto stanuva so za mnogumina „najlosata privatizacija na site vreminja”-OKTA? Zarem mozeme so zdrav razum da gi prifatime onie triesetina milioni evra, i onie pari za doinvestiranje za gradenje na nafotovodot Skopje-Solun, vo stranska direktna investicija vo OKTA od strana na Hellenic Petroleum kako pozitivna rabota? Vo Helenik Petroleum 35,5% od sopstvenosta e vo racete na Grckata drzava, a 35,9% vo racete na Spiro Latsis, najbogatiot Grk koj e na 68 mesto na listata na svetski miljarderi na Forbs magazinot za 2007 godina. Gospodinot Latsis, megjudrugite, e mnogu dobar prijatel so Jose Manuel Baroso, pretsedatelot na Evropskata Komisija, so kogo cesto se druzat na negovata jahta, spored Vikipedija. Otsega se gleda kako Makedonija ke vleze vo EU! Tret, Kosmofon e vo sopstvenost na Kosmote, koja pak e vo 98,6% sopstvenost na OTE, vo koja Grckata drzava ima 28% sopstvenost. Za rezime, vkupnata investicija na ovie tri kompanii koi se so vlijatelna drzavna sopstvenost iznesuva polovina od site direktni investicii na Grcija vo Makedonija. Ostanati grcki investicii vo Makedonija, kako na primer Zito luks i Mermeren Kombinat Prilep, bea znacitelno pomognati od EU fondovite i kreditite na EBRD, pod lazno pokritie na Paktot za Stabilnost i EU Samitot vo Solun. Ne, blagodaram! Od druga strana, pak, Republika Makedonija, po glava na zitel, e najgolemiot investitor vo turistickoto kese na Helenskata Republika. Da, toa e fakt! Edinstveno Albanija, od site zemji vo evropa i svetoto, e vo prednost, po glava na zitel, vo vkupno vlezovi vo Grcija vo 2006 godina, najnova statistika, spored Nacionalniot statisticki sekretarijat na Grcija. No, Albanija praka mnogu imigranti-privremeni rabotnici, dodeka Makedonija praka mnogu turisticki evra. Spored nivniot sekretarijat, vo 2006 godina, 350.043 pati makedonski gragjani vlegle vo Grcija-rekord po glava na naselenie od site zemji vo Evropa i svetot sto prakaat turisti vo GR. Ako pretpostavime deka se potroseni po 100 evra, i e pominat 1,5 den prestoj, i e platena viza, togas jas doagjam do konzervativen podatok od „investirani” priblizno 60 milioni evra godisno. Ako taa brojka se pomnozi so samo 6 godini, togas gledame deka investiciite na makedonskite gragjani vo prijatelska Grcija se na nivo na investiciite na Grcija vo nasata zemja.

Diktatura na talenti

Povrzano so nacinot na vodenjeto na zavrsniot cin na pregovorite za naseto megjunarodno ime mozat da se napravat mnogu paraleli so vodenjeto na biznis vo Makedonija. Glavniot zaklucok sto moze da se izvlece e ekstremno niskoto nivo na podgotvenost na samite akteri, zaedno politicarite i biznis liderite, za vodenje na „d’affaires” vo eden globalen svet. Na primer, vo politikata vo ovoj sudbonosen period na nasiot narod i drzava nie sme ostaveni na lugje koi ne se na isto nivo so svoite sogovornici. Adamantios Vassilakis, grckiot pregovarac, spored soopstenija za javnosta vo ON, ima kariera od recisi cetirieset godini vo diplomatijata. Toj bil del od grckata ambasada vo Tirana vo dalecnata 1975 godina. Ponatamu vo karierata vo ramki na Ministerstvoto za nadvoresni raboti se fokusiral na Istocna Evropa i SSSR vo vreme na ladnata vojna, i ucestvuval vo rabotata na NATO. Stanuva glaven konzul na Grcija vo San Francisko, eden od trite najgolemi finansiski centri vo SAD, vo 1985 godina. Vassilakis e del od grckata misija vo ON vo New York od 1991 godina, a krunata na svojata kariera ja pravi kako postojan pretstavnik na Grcija vo OON so pocetok vo 2002 godina. Vo taa nasoka, stanuva jasno zosto onoj govor na teloto kaj nego koga go gledame na televiziskite ekrani zraci so samodoverba, komfort vo sopstvenata koza, i kontrola nad situacijata. Voopsto ne treba da se spomnuvaat impozantnite biografija i dostignuvanja na Theodora "Dora" Bakoyannis , edna od 100-te najmokni zeni na svetot spored magazinot Forbes. Vo biznisot, od druga strana, istotaka ziveeme vo svet kade nema slucajnosti. Vo Kina, na primer, vodacite na site kompanii se biraat spored tocno odreden kluc baziran na zaslugi i kvalitet. Nivniot izbor i filtracija na kadri e po Darvinisticki princip, samo najdobrite odat ponatamu. Roditelite i posirokata familija na sekoe dete vo Kina uste od najrani godini im instaliraat operativen sistem na vrednosite na Konfucie, na hierarhija i naporna rabota. Vo toj ekstremno naporen i elitisticki sistem se sozdavaat kadri koi utre ke treba da se borat so slicnite od Amerika, Japonija i Indija. David Brooks, ugleden kolumnist na New York Times, ovoj porces go vika „Diktatura na talenti”. Kade e Makedonija vo toj biznis svet? Za kakva hierarhija govorime vo nasata zaednica, kade sto sekoj mlad covek so odelo od Zara i temni naocari smeta deka moze da bide menagjer. Od druga strana, najgolemoto dostignuvanje na nasata biznis zaednica e Biznis uciliste vo Solun, dodeka za grckata elita se Harvard i Oxbridge. Deneska najdeficitarna rabotna pozicija vo Makedonija e onaa na menagjer(direktor), kako vo biznisot taka i vo politikata. No, menagjerot po definicija treba da ima iskustvo, da izleze kako najdobroto od eden hierarhiski sistem, i da zraci so integritet i etika. Vo mojata profesija, investicii i upravuvanje so fondovi, vo svetot postoi opsto priznaena titula CFA(sertifikuvan finansiski analiticar). Istata, vo 2008 godina ke probat da ja dobijat nad sto iljadi lugje od site delovi na svetot. Vo Makedonija, stariot kov na direktori vo finansiskiot sektor ne znaat za sto stanuva zbor. Nevozmozno e so takvi lokalni sfakanja na segasnite lideri vo politikata i biznisot da odime napred i da gi dobivame bitkite na veke izramnetoto pole za natprevar pomegju narodite. Iako, smetam deka denesnoto vreme e vreme na edinstvo i trezvenost, a ne vreme za kritika. Davam poddrska na site nasi lideri koi ke treba da donesat razumni odluki vo ovie denovi. Sepak, smetam deka vo vreme na golemi prelevanja, buri, se slucuva kreativna destrukcija, a so toa i napredok. Ekonomistot Joseph Schumpeter e toj sto ja vnesuva terminologijata na „kreativna destrukcija” kako definicija za dobrata strana na kapitalizmot. Jas veruvam vo toj slobodarski duh na inovacija i progres. Makedonija treba da izleze kako podbednik od ovaa bura, no najveke za sebe si. Kreativnata destrukcija, na primer, ja baram vo samite politicki partii. Zarem ne e vozmozno istite da finansiraat del od svojata mlada krv za da moze da se skoluva na najprestiznite univerziteti vo Evropa i SAD.
--------------------------------------------------------------------------------
Dan Doncev e edinstven primer na politicar vo Makedonija, koj sto otide da se obrazuva na Harvard Kenedi Institutot za Drzavna politika. Toa e kolosalno pomestuvanje na oskite vo domasniot politicki mozok i e primer za istoriskite citanki i za site onie koi se bavat so politika i biznis. Treba da se pozdravi Gruevski za vnesuvanje na idejata za Harvard(Mizo), Univerzitetot na Pensilvanija (Samak), Kornel(Taskovik), i Emori(Trenkoski, postariot), vo naseto sekojdnevie. I toj potez e za istorijata. No, da ne zastaneme tuka, da vovedeme sistem na zaslugokratija i diktatura na talenti, kako vo politikata taka i vo biznisot.

Magjepsan krug

Nesomneno e deka deneska se naogjame vo edna golema globalna finansiska kriza. Tenzijata kako da se vzestuva, namesto da pritaji. Epicentarot e Amerika. Na primer, ovaa nedela padna edna vlijatelna banka na Vol Strit. Bear Stearns ima dolgogodisna tradicija so pocetok od 1923 godina. No, bez razlika na impresivniot rast i razvoj, bankata vlegla vo likvidnostni problemi povrzani so zamrznuvanjeto na trguvanjeto so hartiite od vrednost izvedeni od hipotekarnite-stanbeni krediti. Vo eden moment, minatiot petok, na bankata i se slucuva klasicna navala za povlekuvanje na parite i vlogovite („bank run”) od strana na klientite. Za da se spasi Bear Stearns od kolaps i stecajna postapka, vo posleden moment drzavata vo partnerstvo so privatniot sektor pravi dil preku koj bankata J.P. Morgan celosno ja kupuva Bear Stearns za cena od samo 2 dolari po akcija. Interesno e da se napomene deka pred edna godina, vo januari 2007 godina, Bear Stearns trguva na Njujorskata Berza za 170 dolari po akcija. Vakov nacin na intervencija od strana na drzavnata Centralna banka ne e viden od vreminjata na Golemata Depresija vo 1930 godina. Kako sto komentira eden amerikanski analiticar, „koga si na rabot na bezdnata, togas ne e potrebno da kalkuliras okolu malite detali, tuku treba da prevzemes hrabri i golemi odluki”. Vo istovreme, opsto prifatenata ekonomska izreka veli deka „ako Amerika pocnuva da kiva, togas ostanatiot svet faka grip”. Ottamu, prelivanjeto na celiot stres vo globalni razmeri e normalna pojava. No, prasanjeto e dali sme na rabot na nova Golema Globalna Depresija? Ima mnogu raboti sto se slucuvaat vo globalnata ekonomija koi naveduvaat na specificnosta na segasnata situacija. Imeno, deneska svetot se naogja vo period na konstanten rast na cenite na energijata i na hranata. No, taka bilo i vo vreme na recesijata vo SAD od 1973-75. Vo istovreme, vo razvieniot svet, a pred sé vo Amerika, cenite na nedviznostite rapidno pagjaat (pukna balonot na nedviznosti) predizvikani od nekontroliraniot plasman na stanbeni krediti. Pagjaat i cenite na akciite. Golem broj amerikanski gragjani zavisat od vrednosta na svojata kuka i vrednosta na zastedite vo svoeto portfolio od investicii na berza. Za prv pat po 17 godini na rast se slucuva cenite na nekretnini da se namaluvaat. Paralelno na toa, namalenata ekonomska aktivnost na naselenieto predizvikuva brojkata za nevrabotenost da raste. Spored Larry Summers, poranesen minister za ekonomija na SAD pod pretsedatelot Klinton i eden od najgolemite zivi ekonomisti, toa se tri paralelni procesi koi predizvikuvaat simultani magjepsani krugovi. Edniot, likvidnosten magjepsan krug, predizvikuva lugjeto da prodavaat akcii i nekretnini za da sprecat zagubi, no so toa dopolnitelno ja rusat cenata. Vtoriot, Kejnzijanski magjepsan krug, predizvikuva lugjeto da imaat namaleni plati ili da ostanat bez rabota, a so toa se namaluva i zarabotkata na drugi povrzani lugje, so sto uste poveke se namaluva potrosuvackata. I tretiot spored Samers, krediten magjepsan krug, e kade sto firmite dozivuvaat zagubi, a so toa gi namaluvaat aktivnostite, sto ponatamu predizvikuva dopolnitelni ekonomski zagubi na treti firmi. Razvojot na nastanite se vlosuva od den za den. Ocigledno e deka edinstven izlez od ovaa golema opasnost e vmesuvanje na drzavata. So slucajot Bear Stearns, Amerikanskata drzava odlucno vleguva vo uloga na spasitel. Vo svetskite finansiski vesnici se spomnuva iskustvoto od [vedska vo 1990 godina, koga pod vodstvo na Bo Lundgren, minister za finansii, so politika na direkten drzaven intervencionizam uspesno ja resava kreditnata kriza. I Makedonija e del od svetot, i del od taa kriza. Kaj site investitori postoi golem strav od gubenje na sopstvenite zastedi. Indeksot na Makedonskata Berza, MBI-10, zagubi dopolnitelni duzina procenti, i e pod 6000 poeni, vo poslednata nedela. Vo psihologijata na pazarot se isprepletuva i nestrplivosta za otkrivanje na site nepoznanici. Sentimentot e ocaen i pesimisticki. Dali ke vlezeme vo NATO ili ne? Zosto tokmu sega Tachi go napravi svojot „salto mortale”? Zarem ne moze Bugarskiot Pretsedatel da se strpi vo odnos na svoite tolkuvanja na istorijata? Ili pak, zosto Kosovo ne pokaze dobra volja okolku granicata? Kade se Amerikancite i nivniot slobodarski duh vo odnos na podrska na nasite pozicii nasprotiv Grcija? Za odgovor na ovie prasanja i kaj nas e potreben vidliv glas na poslednata linija na otpor artikuliran preku ustite na nasite lideri.

Oriste lokoumades ΠΓΔΜ

Ovaa nedela, vo Elefteros Tipos(Ελεύθερος Τύπος), relevanten grcki dneven vesnik, imase tekst prenesen od nasite domasni mediumi deka Grcija e vtor po golemina investitor vo Makedonija so vlozeni 263 milioni dolari vo periodot do 2000 do krajot na 2006 godina. Spored vesnikot, sedum od 17-te najgolemi stranski investicii vo Makedonija se grcki, a vo firmite kade dominanten e grckiot akcionerski kapital se vraboteni 20.000 makedonski gragjani. Mojata pretpostavka e deka ovoj tekst e objaven kako dokaz za konstruktivnosta na Grcija vo odnos na sorabotkata so Makedonija i prasanjeto so imeto. Bez razlika, toa e pogresna konstatacija. Deneska, Grcija se cini deka vodi drzavna politika za ekonomsko slabeenje na Makedonija potencirana preku otsustvo na novi investicii. Iako, mora da se priznae deka ovoj trend e vidliv za poslednite nekolku godini i e dijametralno sprotiven vo odnos na onoj na pocetokot na mileniumot. Za ilustracija, istorijata na ekonomskata sorabotka so Grcija mozeme da ja podelime na 4 dela. Prviot period bi go narekol „pekolot”. Toj e zapecaten so ekonomskoto embargo za vreme na naseto osamostojuvanje vo 1994 godina koga ne postoi ekonomska sorabotka pomegju dvete strani. Potoa, vo 1996 i 1997 godina, e vremeto na stabilizacija. Togas se naredija, edno po drugo, prodazbite na domasnite trofeji na nasata privatizacijata kako na primer Cementarnica Usje i Pivara Skopje na renomiranite Titan i Coca-Cola Hellenic Bottling Company S.A.. No, vo toj period se pojavuva i familijata Veropulos od Atina so svojata hrabra investicija vo grinfild lanec na supermarketi pod brendot Vero. Sledi „renesansata”, vreme koga Ljubco Georgievski stapuva na sila i ja prevzema vlasta vo Makedonija. Trae od krajot na 1998 do famozniot 15-ti septemvri 2002 godina. Toa e periodot na smena vo politikata na Atina, so sto se veruvase deka taa ke ja stavi Makedonija pod kontrola dokolku ekonomski ja preplavi. Ovaa pretpostavka bese celosno iznudena od nezapirliviot proces na evropeizacija na celiot region. Se razbira, pomognata i od politikata i/ili korumpiraniot karakter na nasite vlasti. Vo toj period po Kosovskata vojna vo 1999 i pagjanjeto na Milosevic vo 2000 godina, Evropskata unija preku inicijativata na Joshka Fisher poznata kako Pakt za Stabilnost soopsti deka na Jugoistocna Evropa i treba Marsalov plan za razvoj kako sredstvo za nadminuvanje na konfliktite. Taka, itrata Grcija so dopolnitelna pomos na evropski pari siroko gi otvori portite na vardarskata dolina. Vo „renesansata” se sluci prevzemanje i investiranjeto na grcki kompanii vo Okta, Kosmofon, Zito luks (Elbisko), Stopanska Banka Skopje (Nacionalna Banka na Grcija), Mermeren Kombinat Prilep (Kirijakidis), Kreditna Banka (Alfa), Germanos, Strumica Tabak (Mihalides) i Makedonski Telekomunikacii AD (Kosmotelko na Kondominas). Nekoi od ovie investicii se direktno povrzani so Premierot Ljubco Georgievski i negoviot najtesen tim i se dilovi na Grcija kako drzava. Kako celosna „polukruzna”, po 15-ti septemvri doagja periodot na prinudno sletuvanje ili „hard-landing”. Togas, Branko Crvenkovski e liderot na Makedonija a slucajot Okta e najdobar primer za zaladuvanje na odnosite. Ovoj cetvrt del od sinusoidalniot ciklus na ekonomskata sorabotka pomegju dvete zemji trae do deneska. Vo istovreme, jasno e deka i vo Grcija, po olimpijadata i izborot na novata desnicarska Vlada vo 2004 godina, gordata politika na Karamanlis odluci da ne dava podrska na biznisot da investira vo Makedonija. Naprotiv, tie ja zaobikoluvaat nasata zemja vo pohodot za osvojuvanje na Balkanot preku znacitelni investicii vo strateskite zemji: Srbija, Romanija i Bugarija. Ako se sporedat brojkite na grcki investicii vo gorenavedenite zemji so brojkite za Makedonija, togas stanuva mozna tezata deka Grcija vodi politika na ekonomsko oslabnuvanje na Makedonija. Imeno, vo poslednite 6 godini nema novi brend investitori od Grcija vo Makedonija. Ednostavno nema. Dodeka vo Srbija, za poslednite 6 godini do 2006 godina se investirani 2 milijardi evra, spored Grckoto biznis zdruzenie vo Belgrad, i toa vo golem opseg na industrii. Krajno, vistinata e nekade na polovina. Makedonija e mal neatraktiven pazar. Vo istovreme, primerot na Vero pokazuva deka profitot e najgolem motivator i e najsilen argument protiv bilo kakvi ocenki za vlijanie na politikata vo ekonomskata sorabotka. No, i nie imame odreden skepticizam vrz cesnite nameri na ekspanzijata na grckiot biznis kaj nas. Vo 2006 godina vo mediumite se spekulirase deka najdobrata ponuda pri prodazbata na Komercijalna Banka AD e od grcka banka.

Kurtovska Kapija

Kako sto zemjodelcite imaat sezona na berenje na piperkata „kurtovska kapija” sekoj septemvri, taka i berzata ima sezona na finansiski rezultati. Se naogjame vo nea. Minatiot petok, na 29-ti fevruari, recisi site od kotiranite akcionerski drustva pocnaa da gi objavuvaat nerevidiranite bilansi na uspeh. Nerevidirani bilansi na uspeh ne se nisto poveke otkolku otcet za najosnovnite tri „pazardziski” esapi: promet, trosoci i profit. Tie se nervidirani bidejki se ceka usvojuvanjeto na zavrsnata smetka i izvestajot na revizorot na akcionerskite sobranija na sekoja od kompaniite, sto treba da se sluci vo mesecite mart, april i maj. Vo najgolem broj od slucajite, nerevidiranite finansiski brojki se isti kako i revidiranite, so cesni isklucoci kako na primer Teteks i Toplifikacija. Pozitivna vest e toa sto nasite kompanii, ako gi zememe kako reprezentativen primerok kompaniite vo berzanskiot indeksot MBI-10, go rastat prometot i profitot vo 2007 godina koga se sporeduva so 2006 godina. Zbirniot profit na tie deset kompanii od indeksot im raste za 15% vo odnos na prethodnata godina. Ako go konsultirame legendarniot Peter Lynch, portfolio menadzerot poznat po svojot ogromen uspeh vo oploduvanjeto na parite na investiciskiot fond Fideliti Magelan vo osumdesetite godini od minatiot vek so ostvaren prosecen prinos od nad 20% na godisno nivo vo period od 13 godini, togas, bi zaklucile deka nasite kompanii se na dobar pat i se blisku do klasifikacijata na „brzo-rastecki”. Brzo-rastecki kompanii, spored Lynch, se onie kompanii sto se razvivaat so porast od nad 20% od godina za godina vo period od najmalku pet godini po red. No, jas ne bi se nadeval na dostignuvanje i nadminuvanje na toj rast na profitot vo 2008 godina kaj nasite kompanii. Vo istovreme, ako gi analizirame zbirnite vrednuvanja na site kompanii od MBI-10, togas mozeme da zaklucime deka vrednuvanjeto na kompaniite na Makedonskata Berza se doblizuva do nekoe realno nivo. Imeno, deneska nivoto na cenata na akciite vo odnos na profitite, ili klasicniot p/e koeficient, vo Makedonija na MBI-10 (sostaven od akciite na Alkaloid, Beton, Granit, Komercijalna Banka, Makpetrol, Makstil, Stopanska Banka Bitola, Toplifikacija, TTK, i Teteks) so vklucuvanje na najnovite finansiski rezultati e na nivo od 27. Ovoj koeficient dava moznost za ocenka dali eden pazar na kapital e preskap ili pak e korektno vrednuvan. So drugi zborovi, vo Makedonija se ocekuva deka ke treba da pominat 27 godini, so pretpostavka za konstanten profit, da si gi vratis parite od investicijata. Vo istovreme, P/E koeficientot se sporeduva i so nivoto na porast na profitite sto investitorite gi ocekuvaat vo idnina. Za ilustracija, nivoto na P/E koeficientot pokazuva deka investitorite na Makedonskata Berza ocekuvaat okolu 30% porast na profitite vo slednite godini. Iako, nekoj ke kaze deka P/E koeficientot vo avgust i septemvri 2007 godina dostigna blisku do 50, i zatoa deneska cenite na akciite na nivo od 27 se dovolno diskontirani za da bidat atraktivni. Sepak, smetam deka tie dve pretpostavki za tolkuvanje na P/E na Makedonskata Berza se neosnovani. Seuste ima prostor za pa|anje na cenite na akciite, ne samo kaj nas, tuku i vo sosednite zemji, kako i vo nekoi od razvienite pazari. Na primer, P/E koeficientot vo Zagreb za Krobeks e 20 a vo Srbija Belex e 37, dodeka vo Germanija e 11. Vo istovreme, interesno e sto berzanskiot indeks MBI-10 e seuste pod golem pritisok. Na 4-ti mart, absolutnata vrednost na indeksot iznesuvase 6.902 poeni sto e za poveke od 10% korekcija vo sporedba so pocetokot na 2008 godina. No, ako go sporedime indeksot so 31 avgust so rekorden iznos od 10.052 indeksni poeni, togas korekcijata ili namaluvanjeto e za golemi 30%. Za ilustracija, vo ovoj berzanski pad vrednosta na pazarnata kapitalizacija na desete kompanii od MBI-10 se izbrisa za golemi petstotini milioni evra vo vrednost. So drugi zborovi, vrednosta na zbirot na site 10 kompanii od indeksot deneska e edna milijarda i sto milioni evra, a za razlika od toa, vo septemvri mesec minatata godina go dostigna vrvot so iznos od edna milijarda i sestotini milioni evra. Pazarot za kapital e baziran na idni ocekuvanja na investitorite. Vo taa nasoka bi ja tolkuval nelogicnosta sto deneska Granit pravi duplo pogolem profit od Makpetrol, a vo istovreme ima duplo pomala vrednost.

Big Mek ili 7-ca

Minatata nedela, tocno na denot na golemiot protesten miting vo Belgrad protiv priznavanjeto na Kosovo od strana na zapadniot svet, trgnat po svoja rabota, se najdov vo centarot na srpskata prestolnina na Terazije. Go zabelezav iskrseniot i zatvoren MekDonalds, no i tolpa lu|e kraj nego. Natpisot na vleznata vrata ukazuvase na faktite deka ovaa kompanija e poveke srpska otkolku amerikanska. Istata raboti na princip na fransiza so lokalen sopstvenik i vrabotuva 700 srpski gra|ani, a sorabotuva so duzina lokalni dobavuvaci. Na toj nacin, MekDonalds Srbija indirektno e povrzan so blagosostojbata na dve iljadi semejstva vo taa zemja. Sepak, zlatnite lakovi na MekDonalds se eden od najjakite simboli na amerikanskata dominantna mok vo svetot. Ne e slucajno sto ugledniot britanski magazin Ekonomist go izbral Big Mek kako osnoven proizvod vo indeksot za merenje na paritet na kupovnata mok vo svetot. Kako rezultat na frustracijata i besot, Srbite go izrazuvaat svoeto nezadovolstvo preku rusenje na ovie globalni amerikanski ikoni. Dopolnitelno, vo Belgrad vo tie protesti javno se distribuiraa letoci za aktivno bojkotiranje na site banki, prodavnici, mobilni operatori, i benzinski stanici(avstriski, slovenecki, norveski, germanski i sl.). Nezadovolstvoto na Srbija za nezavisno Kosovo e faktor sto na kratok rok do krajot na 2008 godina ke ja namali ekonomskata aktivnost ne samo vo Srbija tuku i vo Makedonija. Za nas, kako dupla doza, tuka e i eventualniot rizik od nepredvidliv poteg od strana na Grcija vo vid na nekakva blokada na nasite aspiracii za evroatlanska integracija. So toa, proekciite za zgolemena ekonomska aktivnost vo 2008 godina za Makedonija, izrazeni preku 6% porast na BDP, ke treba da se revidiraat. A na toj nacin, povtorno pa|ame vo pozicija na tapkanje vo mesto. Uste edna ‘ekonomski’ izgubena godina. Investiranjeto na stranski kompanii vo Makedonija ke bide pod golem pritisok vo 2008 godina. Zatoa, ne treba da se ocekuva golem priliv na stranski direktni investicii. Vo proekciite na Vladata e predvideno deka vo 2008 godina ke pristignat i do 400 milioni evra vo stranski direktni investicii. Za ilustracija, vo Srbija, na primer, kako rezultat na najnovata kriza so Kosovo ima direktni posledici prikazani preku namalen broj na investicii i interes za investicii. General Motors ja otkazal posetata na Zastava od Kragujevac. Spored izjava na ministerot Dzinkic, nekolku italijanski firmi dale nalog na svoite advokati da go prodavaat zemjisteto na koe sakale da pocnat grinfild investicija. Duri i edna od najgolemite privatizacii, prodazbata na Rudarsko topilnicarskiot basen - BOR od strana na avstriskata kompanija A-Tec, e stavena na stendbaj. Srpskiot buget, pak, e proektiran so tri milijardi evra investicii, od koi najveke se stranski. A sto ke se sluci so ekonomijata vo Makedonija, koga, prvo, Makedonija ke go priznae Kosovo, a vtoro, ako dojde do masovni protesti vo centarot na Skopje kako izraz na nezadovolstvo na pritisokot na EU i SAD da ja prifatime grckata „raka za prijatelstvo”. Vo prvoto scenario, izvesno e deka Makedonija ke go priznae Kosovo, no vo istovreme treba da znaeme deka ne im e lesno na nasite kompanii koi rabotat vo Srbija. So edna kratka anketa vo Belgrad zabelezav deka postoi strav kaj nasite biznis lu|e vo Srbija od bojkot na nivnite proizvodi i uslugi. Srbite, imam cuvstvo, deka ne razbiraat deka Makedonija e zemja so multietnicki karakter vo koja sozivotot pome|u makedoncite i albancite e klucno za nasiot prosperitet. Zatoa, nasite izvozni gordosti kako na primer Alkaloid, Tikves, Pexim, Vitaminka, se izlozeni na golem rizik za nivniot biznis vo Srbija. Od druga strana, doma kaj nas mozeme samo da pretpostavime za posledicite od scenarijoto broj dva, da se pocustvuvame povredeni, da protestirame, i del od naseto naselenie da vleze vo samoizolacija. Kamenuvani ambasadi, skrseni MekDonaldsi, obieni prodavnici, e nemila slika na ulicite na Balkanot. Makedonija treba da izdrzi vo svojata politika na dijalog i tolerancija. Ako tu|ata nesreka (sloveneckiot biznis vo Srbija) e nakakva uteha, zalosna e slikata na poluprazniot trgovski centar Merkator na Novi Belgrad.