Magjepsan krug

Nesomneno e deka deneska se naogjame vo edna golema globalna finansiska kriza. Tenzijata kako da se vzestuva, namesto da pritaji. Epicentarot e Amerika. Na primer, ovaa nedela padna edna vlijatelna banka na Vol Strit. Bear Stearns ima dolgogodisna tradicija so pocetok od 1923 godina. No, bez razlika na impresivniot rast i razvoj, bankata vlegla vo likvidnostni problemi povrzani so zamrznuvanjeto na trguvanjeto so hartiite od vrednost izvedeni od hipotekarnite-stanbeni krediti. Vo eden moment, minatiot petok, na bankata i se slucuva klasicna navala za povlekuvanje na parite i vlogovite („bank run”) od strana na klientite. Za da se spasi Bear Stearns od kolaps i stecajna postapka, vo posleden moment drzavata vo partnerstvo so privatniot sektor pravi dil preku koj bankata J.P. Morgan celosno ja kupuva Bear Stearns za cena od samo 2 dolari po akcija. Interesno e da se napomene deka pred edna godina, vo januari 2007 godina, Bear Stearns trguva na Njujorskata Berza za 170 dolari po akcija. Vakov nacin na intervencija od strana na drzavnata Centralna banka ne e viden od vreminjata na Golemata Depresija vo 1930 godina. Kako sto komentira eden amerikanski analiticar, „koga si na rabot na bezdnata, togas ne e potrebno da kalkuliras okolu malite detali, tuku treba da prevzemes hrabri i golemi odluki”. Vo istovreme, opsto prifatenata ekonomska izreka veli deka „ako Amerika pocnuva da kiva, togas ostanatiot svet faka grip”. Ottamu, prelivanjeto na celiot stres vo globalni razmeri e normalna pojava. No, prasanjeto e dali sme na rabot na nova Golema Globalna Depresija? Ima mnogu raboti sto se slucuvaat vo globalnata ekonomija koi naveduvaat na specificnosta na segasnata situacija. Imeno, deneska svetot se naogja vo period na konstanten rast na cenite na energijata i na hranata. No, taka bilo i vo vreme na recesijata vo SAD od 1973-75. Vo istovreme, vo razvieniot svet, a pred sé vo Amerika, cenite na nedviznostite rapidno pagjaat (pukna balonot na nedviznosti) predizvikani od nekontroliraniot plasman na stanbeni krediti. Pagjaat i cenite na akciite. Golem broj amerikanski gragjani zavisat od vrednosta na svojata kuka i vrednosta na zastedite vo svoeto portfolio od investicii na berza. Za prv pat po 17 godini na rast se slucuva cenite na nekretnini da se namaluvaat. Paralelno na toa, namalenata ekonomska aktivnost na naselenieto predizvikuva brojkata za nevrabotenost da raste. Spored Larry Summers, poranesen minister za ekonomija na SAD pod pretsedatelot Klinton i eden od najgolemite zivi ekonomisti, toa se tri paralelni procesi koi predizvikuvaat simultani magjepsani krugovi. Edniot, likvidnosten magjepsan krug, predizvikuva lugjeto da prodavaat akcii i nekretnini za da sprecat zagubi, no so toa dopolnitelno ja rusat cenata. Vtoriot, Kejnzijanski magjepsan krug, predizvikuva lugjeto da imaat namaleni plati ili da ostanat bez rabota, a so toa se namaluva i zarabotkata na drugi povrzani lugje, so sto uste poveke se namaluva potrosuvackata. I tretiot spored Samers, krediten magjepsan krug, e kade sto firmite dozivuvaat zagubi, a so toa gi namaluvaat aktivnostite, sto ponatamu predizvikuva dopolnitelni ekonomski zagubi na treti firmi. Razvojot na nastanite se vlosuva od den za den. Ocigledno e deka edinstven izlez od ovaa golema opasnost e vmesuvanje na drzavata. So slucajot Bear Stearns, Amerikanskata drzava odlucno vleguva vo uloga na spasitel. Vo svetskite finansiski vesnici se spomnuva iskustvoto od [vedska vo 1990 godina, koga pod vodstvo na Bo Lundgren, minister za finansii, so politika na direkten drzaven intervencionizam uspesno ja resava kreditnata kriza. I Makedonija e del od svetot, i del od taa kriza. Kaj site investitori postoi golem strav od gubenje na sopstvenite zastedi. Indeksot na Makedonskata Berza, MBI-10, zagubi dopolnitelni duzina procenti, i e pod 6000 poeni, vo poslednata nedela. Vo psihologijata na pazarot se isprepletuva i nestrplivosta za otkrivanje na site nepoznanici. Sentimentot e ocaen i pesimisticki. Dali ke vlezeme vo NATO ili ne? Zosto tokmu sega Tachi go napravi svojot „salto mortale”? Zarem ne moze Bugarskiot Pretsedatel da se strpi vo odnos na svoite tolkuvanja na istorijata? Ili pak, zosto Kosovo ne pokaze dobra volja okolku granicata? Kade se Amerikancite i nivniot slobodarski duh vo odnos na podrska na nasite pozicii nasprotiv Grcija? Za odgovor na ovie prasanja i kaj nas e potreben vidliv glas na poslednata linija na otpor artikuliran preku ustite na nasite lideri.