Дали стравот ги хипнотизира инвеститорите?

Македонската берза, изразено преку индексот МБИ-10, во изминатиот период падна на вредност од 1.700 поени, ниво видено за последен пат во март 2005 година. Дури и лаиците ќе кажат даке овој неверојатен пад на цените на акциите е предизвикан од глобалната економска криза. Но, истотака, прашање е дали можеби цената на акциите на Македонски Телеком е толку ниска за да се добива принос од дивиденда од над 30%? Или за Стопанска Банка Битола да се добива дивиденден принос од над 15%? А што станува со Комерцијална Банка со речиси 10%? Или, Макпетрол на 4,5%, Алкалоид (3,5%)? За што станува збор? Нормално, купувањето на акции подразбира превземање на ризик, и истотака нема гаранции за идните дивиденди или профити(загуби). Но, оваа летаргичност на инвеститорите дефинитивно ја фрла во вода економската теорија за ефикасни пазари во која разумни луѓе носат разумни одлуки за вистинските цени на производите и услугите. Истотака, падот на цените оди до таму што процесот пркоси на било какво рационално однесување. Во нормални времиња, цената на акциите се очекува да расте на ниво од 8 до 12% на годишно ниво, надополнето со принос од дивиденда од 2-3%. Севкупно, очекуваниот номинален принос за инвестирање во акции на Македонската Берза треба да се движи и до 15% на годишно ниво, во просек, во некој среднорочен период од 10 години. Од таму, во овој момент кога на Македонската Берза имаме можност за толкави реални заработки од дивиденда повторно се појавува дисбаланс на пазарот на капитал. Некој ќе каже дека среќата ги прати храбрите, и дека сега е инзвореден момент за купување на селектирани хартии од вредност. Сепак, денеска сме сведоци дека и при вакви цени, речиси и да нема куповни налози за најдобрите македонски компании на Македонската берза. Брет Арендс, новинар од Волстрит Журнал, го нарекува овој процес на „хипноза на ефикасен пазар”, изведен од постоечката теоријата на „хипотеза на ефикасен пазар”. Хипнозата е пресликана во тоа што како инвеститори веруваме дека е сосема нормално една добра компанија да има пад на својата вредност од 90%, и дека има добра причина за тоа. Дополнително, забораваме дека пред една и пол година пазарот одеше во сосема обратна насока, и нормално, и за тоа имаше добра причина. Многу луѓе, не се исклучувам себеси, беа заведени од заслепувачката моќ на растечкот пазар во 2006-та и 2007-ма година. Во тоа време, луѓето што зборуваа за продавање на акциите бидејќи се наоѓаат на математички неприфатливо ниво, се ставаа во вагонот на берзански еретици. Затоа што, и по Вакниновиот повик „МБИ-10 на 4.300” од јуни 2007 година кога индексот беше на ниво од 6.800, берзата порасна за дополнителни 50% до врвот од 10.058 поени во август 2007-ма. Иако во прво време оценет како несериозен, тој беше во право. Но, со нешто задоцнет ефект. Тогаш коефициентот на мултипликатор на П/Е, цена во однос профит, на компаниите во МБИ-10, индексот на македонската берза, беше на ниво од над 50 пати. Денеска, истиот животари на ниво од 5 пати. Овој коефициент, при рамномерна работа, го означува бројот на години што е потребен за целосно да ти се вратат парите од вложената инвестиција исклучиво преку добивката на компанијата. За споредба, во Америка како најразвиен светски пазар за акции, во овој момент истата бројка е на ниво од 15 пати. Не е сигурно колку длабок рез ќе остави оваа криза, ниту пак колку години ќе трае. Но, со сигурност може да се каже дека луѓето имаат фундаментална потреба и се мотивираат од приказни за успех, од градење на вистини преку искуствата на блиските, и истотака од слепо верување во чуда од типот „збогатување преку ноќ”. Истото важи не само за македонските, туку и за словенечките, хрватските, европските инвеститори. Оваа психолошка и социлошка димензија на инвеститорите се опишува во најновата книга на Шилер, „Животински инстинкти”, и во една фантастична статија во Фајненшл тајмс. Останува да го следиме развојот на настаните и да веруваме дека сепак еден ден ќе дојде принцот на белиот коњ за да не врати во реалноста.